Giải pháp nào để xử lý?

Nhiều tuyến đường bị "bức tử" bởi phế thải xây dựng

Tại ven đường gom dân sinh trên cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ ở huyện Thanh Trì, san sát đống phế thải xây dựng ngổn ngang và bừa bãi. Không chỉ ở ven đường mà cả bãi đất trống cũng "trắng xóa" những bao chất thải rắn xây dựng.

"Dưới vỏ bọc của những cái bao tưởng chừng là rác thải thông thường nhưng thực ra bên trong đấy toàn là chất thải rắn xây dựng. Họ làm đẹp nhà mình nhưng lại gây ô nhiễm cảnh quan môi trường chung.

Ngày nào tôi cũng đi làm qua đây mà thấy tình trạng càng ngày càng nghiêm trọng", chị Trần Thị Yến, sống tại Khu đô thị Tứ Hiệp, xã Tứ Hiệp, huyện Thanh Trì chia sẻ.

Phế thải xây dựng "la liệt" trên đường gom dân sinh cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ

Theo số liệu thống kê mới nhất, ước tính mỗi ngày Hà Nội phát sinh khoảng 4.000 tấn chất thải rắn xây dựng (CTRXD) và 5.000 tấn rác thải sinh hoạt. Trong khi rác thải sinh hoạt được các công ty môi trường thu gom theo quy trình thì CTRXD lại là một câu chuyện khác.

Người dân và chủ công trình phải tự thuê dịch vụ thu gom, đổ tại các bãi được cấp phép. Tuy nhiên, một phần rất lớn trong số này đã không đến được đúng địa chỉ.

Vấn nạn "trạc tặc" (tiếng lóng chỉ những đối tượng chuyên đổ trộm phế thải xây dựng) ngày càng trở nên tinh vi và manh động. Chúng không chỉ đổ trộm ra đường, ra ruộng vườn để tiết kiệm chi phí mà còn có sự tính toán, móc ngoặc với nhau.

Nhiều khu đất công, đất nông nghiệp, thậm chí cả mặt hồ đã bị san lấp trái phép bằng phế thải để dựng nhà xưởng, bãi tập kết ô tô. Điển hình là tình trạng tại khu vực hồ Song (phường Đại Mỗ, Nam Từ Liêm) hay dọc bờ sông Sét (phường Thịnh Liệt, Hoàng Mai), nơi hàng ngàn mét vuông đất đã bị "biến hình" bởi phế thải đã được báo chí phản ánh rất nhiều lần.

Một công nhân vệ sinh môi trường tại quận Long Biên ngán ngẩm cho biết, anh thường xuyên phải dọn những đống gạch vỡ, bê tông chất cao như núi ở bãi đất trống gần cầu Thanh Trì. Chỉ có điều dọn xong, vài ngày sau lại có đống mới. Họ thường đổ vào ban đêm, rất khó bắt quả tang.

Ngay cổng vào Khu đô thị Mới Tứ Hiệp, xã Tứ Hiệp, huyện Thanh Trì, chất thải rắn xây dựng ngổn ngang kéo dài hàng chục mét

Hậu quả của thực trạng này vô cùng nặng nề. Theo đánh giá, chất thải, phế thải, đặc biệt là phế thải công nghiệp, có thể chứa các hóa chất độc hại, kim loại nặng, làm ô nhiễm đất, khiến đất bị thoái hóa.

Khi xả ra sông, hồ, chúng làm ô nhiễm cả nguồn nước mặt và nước ngầm, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh vật và sức khỏe con người. Không chỉ vậy, việc đốt trộm phế thải còn phát tán bụi mịn và khí độc, gây ra các bệnh về đường hô hấp cho cộng đồng.

Vì sao "trạc tặc" vẫn lộng hành?

Thực trạng đổ trộm phế thải xây dựng ở Hà Nội bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân đan xen. Đầu tiên là sự thiếu hụt nghiêm trọng hạ tầng xử lý. Hiện tại, năng lực xử lý CTRXD của thành phố là không đủ.

Các điểm xử lý chính như bãi Nguyên Khê (Đông Anh) đã phải đóng cửa vì hết khả năng lưu chứa. Hai điểm thí điểm tái chế tại chân cầu Thanh Trì và nút giao Pháp Vân - Cầu Giẽ cũng đã hết thời gian hoạt động thí điểm từ cuối năm 2023.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, thành phố thiếu ít nhất 3 - 5 vị trí xử lý, tái chế CTRXD với công suất 500 - 1.000 tấn/ngày. Trong khi đó, việc triển khai các dự án mới theo Quy hoạch 609/QĐ-TTg từ năm 2014 lại vô cùng chậm chạp, phần lớn vẫn "nằm trên giấy" do vướng mắc về giải phóng mặt bằng, nguồn vốn và các quy định về hành lang thoát lũ.

Bên cạnh đó, chi phí xử lý CTRXD hợp pháp cao và bất tiện. Việc phải vận chuyển phế thải đến các bãi xử lý ít ỏi và xa xôi khiến chi phí tăng cao. Điều này tạo ra một "động lực kinh tế" mạnh mẽ cho các cá nhân, đơn vị vận chuyển lựa chọn giải pháp rẻ hơn và nhanh hơn là đổ trộm.

Chất thải rắn xây dựng "thi nhau điền vào chỗ trồng", không ai biết nó xuất hiện từ khi nào và bao giờ

Ngoài ra, công tác quản lý còn lỏng lẻo, chế tài chưa đủ sức răn đe. Mặc dù pháp luật đã có những quy định xử phạt rất nghiêm khắc nhưng việc phát hiện và xử lý vi phạm tại hiện trường gặp nhiều khó khăn.

Các đối tượng thường hoạt động vào ban đêm, tại các khu vực vắng vẻ. Sự phối hợp giữa các cấp chính quyền địa phương đôi khi chưa đồng bộ, dẫn đến tình trạng "cha chung không ai khóc".

Đáng nói là ý thức của một bộ phận người dân, chủ đầu tư còn hạn chế. Nhiều người vẫn coi việc xử lý CTRXD là chuyện nhỏ, sẵn sàng thuê các đơn vị giá rẻ mà không quan tâm họ sẽ đổ phế thải đi đâu, miễn là "sạch" nhà mình.

Lời giải nào cho bài toán xử lý rác thải xây dựng?

Giải quyết vấn nạn "trạc tặc" đòi hỏi một chiến lược tổng thể, đồng bộ và quyết liệt trên nhiều mặt trận. Pháp luật Việt Nam đã có những chế tài rất nặng đối với hành vi đổ trộm chất thải. Theo Nghị định 45/2022/NĐ-CP, hành vi đổ trộm CTRXD có thể bị phạt hành chính tối đa 1 tỷ đồng đối với cá nhân và 2 tỷ đồng đối với tổ chức.

Nếu gây hậu quả nghiêm trọng, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về "Tội gây ô nhiễm môi trường" (Điều 235 Bộ luật Hình sự) với mức phạt tù lên đến 7 năm.

Tuy nhiên, vấn đề dường như không nằm ở việc thiếu luật mà là ở khâu thực thi. Các địa phương cần thể hiện sự quyết liệt hơn trong xử lý “vấn nạn” này. Trong tháng 5/2025 vừa qua, chính quyền các xã như Đại Áng, Tứ Hiệp, Tân Triều (huyện Thanh Trì) đã tổ chức cưỡng chế hàng loạt công trình vi phạm trên đất nông nghiệp, vận chuyển toàn bộ phế thải, hoàn trả mặt bằng.

Tại xã Tứ Hiệp, Công an xã và các lực lượng chức năng đã ra quân xử lý hai trường hợp vi phạm đổ phế thải, vật liệu xây dựng trái phép trên đất nông nghiệp tại thôn Cương Ngô, với diện tích 230m².

Chủ tịch UBND huyện Thanh Trì Nguyễn Xuân Phong đã phải nhấn mạnh trong đợt ra quân xử lý vi phạm vào tháng 5/2025 rằng sẽ kiên quyết xử lý trách nhiệm của tổ chức, cá nhân buông lỏng quản lý.

Để chấm dứt tình trạng tiện đâu, đổ đấy như thế này rất cần một giải pháp mang tính gốc rễ như Đề án "Tổng thể công tác quản lý chất thải rắn xây dựng trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn đến năm 2030"

Một giải pháp mang tính gốc rễ đó là đẩy mạnh đầu tư hạ tầng và ứng dụng công nghệ tái chế. Mới đây, UBND thành phố Hà Nội đã ban hành Quyết định số 2831/QĐ-UBND phê duyệt đề án "Tổng thể công tác quản lý chất thải rắn xây dựng trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn đến năm 2030".

Đề án đặt mục tiêu đầy tham vọng là đến năm 2030, 90% tổng lượng CTRXD phát sinh được thu gom, xử lý, trong đó 60% được tái sử dụng hoặc tái chế. Để làm được điều này, thành phố sẽ đầu tư các dự án xử lý, tái chế mới, nâng tổng công suất xử lý lên gần 4.800 tấn/ngày, đáp ứng đủ nhu cầu.

Đề án "Tổng thể công tác quản lý chất thải rắn xây dựng trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn đến năm 2030” cũng đã chỉ rõ bắt buộc 100% công trình xây dựng sử dụng vốn ngân sách phải sử dụng vật liệu tái chế, đồng thời khuyến khích các dự án vốn ngoài ngân sách.

Chính sách này được kỳ vọng sẽ tạo ra một cú hích, hình thành một thị trường thực sự cho các sản phẩm tái chế, biến rác thải xây dựng từ gánh nặng thành tài nguyên quý giá, thúc đẩy mạnh mẽ mô hình kinh tế tuần hoàn.

Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền cần được đẩy mạnh để mỗi người dân, mỗi doanh nghiệp hiểu rằng bảo vệ môi trường là trách nhiệm chung. Lực lượng chức năng cần công khai các trường hợp vi phạm và hình thức xử phạt nghiêm khắc để tạo tính răn đe, đồng thời khuyến khích người dân tích cực giám sát, tố giác các hành vi đổ trộm phế thải.

Với kiểu xử lý chất thải rắn xây dựng như thế này gây mất mỹ quan độ thị và ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng

Vấn nạn đổ trộm phế thải xây dựng không chỉ là câu chuyện của riêng ngành môi trường mà là một "bài toán" tổng thể liên quan đến quy hoạch, quản lý đô thị, kinh tế và ý thức xã hội. Những đống phế thải ngổn ngang chính là biểu hiện của một hệ thống quản lý còn nhiều kẽ hở và sự thiếu trách nhiệm của một bộ phận trong xã hội.

Với sự ra đời của đề án "Tổng thể công tác quản lý chất thải rắn xây dựng trên địa bàn thành phố Hà Nội giai đoạn đến năm 2030" của thành phố Hà Nội đang cho thấy quyết tâm chính trị mạnh mẽ trong việc giải quyết dứt điểm vấn nạn này.

Tuy nhiên, từ đề án đến thực tiễn là một chặng đường dài, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, sự tham gia của doanh nghiệp và sự chung tay của cộng đồng. Chỉ khi đó, Thủ đô mới thực sự thoát khỏi cảnh "nghẹt thở" vì rác thải, hướng tới một tương lai xanh, sạch và bền vững.

Ánh Dương