“Rác AI”: Khi công nghệ trở thành con dao hai lưỡi

AI bị lạm dụng để “câu view”

Ngay sau khi công cụ tạo video bằng AI – Veo3 chính thức hiện diện tại Việt Nam, làn sóng “nội dung ảo” đã bùng nổ trên các nền tảng như TikTok, Facebook, Zalo… Mới đầu, người dùng cảm thấy hào hứng bởi các đoạn clip trông sống động, hấp dẫn như thật.

Tuy nhiên, bên dưới lớp vỏ công nghệ ấy là hàng loạt nội dung nhảm nhí, thậm chí phản cảm: từ người lớn tuổi nói nhảm, chửi bậy đến các clip có nội dung gợi cảm, dùng ngôn từ kích động nhằm tạo sự giật gân để "câu" bình luận.

Những ngày gần đây, trên các trang mạng xã hội không khó để bắt gặp những clip sống động, hấp dẫn được tạo ra từ AI.

Là một người dùng Facebook lâu năm, chị Trần Thu Thủy (Đống Đa, Hà Nội) chia sẻ: “Chỉ cần vài dòng mô tả, không cần máy quay, không cần diễn viên thật, thế là có ngay một video sống động. Nguy hiểm ở chỗ, ranh giới giữa thật và giả đã bị xóa nhòa. Lướt TikTok, tôi thấy video nào cũng trông rất chân thực. Đến khi đọc bình luận mới phát hiện là do Veo3 tạo ra. Tôi không còn phân biệt nổi thật giả nữa.”

Đáng nói hơn, nhiều kẻ xấu đang lợi dụng công nghệ này để đánh lừa công chúng. Từ clip bịa chuyện người nổi tiếng, dựng lên phát ngôn sai lệch đến các tin giả mạo chính trị, xã hội… tất cả đều có thể được dựng lại một cách “như thật” nhờ sức mạnh của AI.

Trong khi đó, hành lang pháp lý hiện vẫn chưa theo kịp tốc độ phát triển chóng mặt của công nghệ, khiến người dùng lâm vào thế bị động giữa ma trận thông tin.

Một cá nhân với chiếc điện thoại thông minh và kết nối internet cũng có thể tạo ra những sản phẩm mà trước kia cần cả một ê-kíp thực hiện.

Chủ tịch Hiệp hội Internet Việt Nam ông Vũ Hoàng Liên cảnh báo: “Chúng ta đang thiếu những nguyên tắc rõ ràng để xác định trách nhiệm khi có nội dung sai lệch gây hại. Ai là người chịu trách nhiệm? Người tạo ra nội dung, người sở hữu nền tảng hay người phát tán? Đây là những câu hỏi mà pháp luật cần sớm trả lời”.

Không chỉ vi phạm bản quyền, khi dùng dữ liệu gốc mà không xin phép, AI còn tiềm ẩn nguy cơ xâm phạm quyền riêng tư, khi hình ảnh cá nhân bị thu thập và tái sử dụng trái phép.

Giữ trách nhiệm giữa ranh giới sáng tạo và dễ dãi

Thời đại trí tuệ nhân tạo đang tạo ra cuộc cách mạng trong lĩnh vực sáng tạo nội dung. Với một chiếc điện thoại thông minh trong tay và kết nối internet, bất kỳ ai cũng có thể tạo ra sản phẩm nghe - nhìn chỉ trong vài phút, điều mà trước kia đòi hỏi cả một ê-kíp chuyên nghiệp. Thế nhưng, sự “dễ dãi” mà công nghệ mang lại cũng kéo theo một hệ quả nguy hiểm: sự nhạt nhòa giữa sáng tạo thực chất và nội dung rác.

Vấn đề nằm ở chỗ, khi công nghệ phát triển nhanh hơn nhận thức và đạo đức người dùng, thì chính công nghệ sẽ bị biến thành công cụ lạm dụng. Các nền tảng mạng xã hội đang ngập tràn những video được tạo bằng AI với nội dung phản cảm, gây tranh cãi, thao túng cảm xúc người xem… mà mục đích cuối cùng chỉ để “câu view”, “câu like”.

Nhiều người dùng mạng xã hội cảm thấy lo sợ về độ nguy hiểm giả danh khi AI có thể tạo ra những sản phẩm giống thật

Thực tế cho thấy, công nghệ không có lỗi. Veo3, ChatGPT hay bất kỳ công cụ AI nào khác đều là công cụ trung tính, không phân biệt đúng hay sai, tích cực hay độc hại. Trách nhiệm thuộc về người sử dụng.

Và nếu người sáng tạo không có đạo đức nghề nghiệp, nội dung được tạo ra dễ dàng trở thành công cụ lan truyền sự giả dối, vi phạm bản quyền, xâm phạm quyền riêng tư hay thậm chí là tiếp tay cho lừa đảo.

Các cơ sở giáo dục hiện đang bước đầu xây dựng năng lực số cho sinh viên, giúp họ sử dụng AI một cách có định hướng. Tại Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (ĐHQGHN), toàn bộ sinh viên đều đã được khuyến khích tích cực ứng dụng AI trong học tập và nghiên cứu. Khoảng 1.000 sinh viên đã tham gia khóa đào tạo chuyên sâu về công cụ này.

Tuy nhiên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Văn Hùng – Trưởng khoa Thông tin - Thư viện (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn) cảnh báo, AI là công cụ rất mạnh, giúp tiếp cận tri thức nhanh và sáng tạo hiệu quả. Nếu không xây dựng năng lực phản biện và định hướng giá trị đúng đắn, người học rất dễ rơi vào tình trạng lệ thuộc, mất khả năng tư duy độc lập.

Ở chiều ngược lại, chính các giảng viên cũng phải được trang bị kiến thức để đồng hành cùng sinh viên. “Nếu không, thầy cô rất dễ bị sinh viên ‘qua mặt’ bằng những bài làm trôi tuột từ AI,” ông Hùng thẳng thắn chia sẻ.

TS. Hoàng Thị Mai - Trưởng khoa Khoa học tự nhiên và Công nghệ (Trường ĐH Thủ đô Hà Nội) cũng bổ sung: “AI giúp giải quyết vấn đề nhanh nhưng nếu lạm dụng, sẽ khiến học sinh, sinh viên mất dần khả năng suy luận logic”.

Hình ảnh nhiều người phụ nữ già xăm trổ, nói những lời không hay cũng có thể ảnh hưởng đến nhận thức của trẻ em

Trong một không gian số ngày càng khó kiểm soát, việc siết chặt hành lang pháp lý là cần thiết nhưng chưa đủ. Người tiêu dùng nội dung cũng phải trở thành “bức tường lửa” – biết phản biện, biết từ chối tương tác với sản phẩm độc hại. Bởi càng chia sẻ, càng bình luận, kể cả phê phán, vô tình bạn vẫn đang giúp lan truyền nội dung ấy.

Suy cho cùng, sáng tạo không chỉ là khả năng tạo ra cái mới, mà còn là trách nhiệm với cộng đồng. Người làm nội dung không chỉ “làm video” mà còn đang định hình văn hóa số – nơi mỗi cú nhấp chuột có thể nâng tầm giá trị xã hội, hoặc đẩy nó vào hố sâu của sự thô tục và giả mạo.