Nghề báo trước làn sóng AI: Thách thức hay thời cơ?

Chỗ đứng riêng trong thời đại AI

Trí tuệ nhân tạo đang lặng lẽ viết lại các chuẩn mực của ngành truyền thông. Những nền tảng như ChatGPT, Gemini hay Copilot có thể tạo ra một bản tin chỉ trong vài giây, dựng video từ văn bản, thậm chí mô phỏng giọng nói như thật. Trong guồng quay ấy, không ít người đặt câu hỏi: liệu báo chí có đang bị đẩy dần ra rìa?

Thế nhưng con số lại cho thấy một câu chuyện khác. Trong kỳ tuyển sinh đại học 2024, ngành báo chí tại nhiều trường như: Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Đại học KHXH&NV (ĐHQGHN), Đại học Văn Lang… vẫn duy trì mức điểm chuẩn cao, thuộc nhóm ngành xã hội được đăng ký nhiều nhất.

Với các thiết bị chuyên ngành, sinh viên học cách sản xuất tin tức “vừa đủ nhanh vừa đủ chất lượng” trong môi trường linh hoạt, một yêu cầu tất yếu trong kỷ nguyên truyền thông số và AI.

Điều đó không chỉ phản ánh sự quan tâm của xã hội, mà còn là tín hiệu từ giới trẻ: họ vẫn chọn báo chí, không phải vì nó “an toàn”, mà vì họ thấy ở đó một giá trị không thể thay thế.

Nguyễn Thảo Nguyên - sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền, là một trong hàng ngàn thí sinh năm 2024 đặt nguyện vọng đầu tiên vào ngành báo. Mặc cho điểm số đủ sức để theo học Luật hoặc Kinh tế đối ngoại, cô vẫn chọn nghề báo vì một lý do giản dị: “AI có thể viết nhanh hơn, tổng hợp giỏi hơn nhưng chỉ con người mới có thể cảm nhận được ánh mắt lo lắng của một người cha trong phòng cấp cứu, hay sự nghẹn ngào trong lời kể của một nạn nhân bị lừa đảo. Em muốn làm báo vì muốn kể lại những điều đó một cách tử tế nhất".

Không thể phủ nhận, AI đang hỗ trợ đắc lực trong các khâu làm báo: từ gợi ý tiêu đề, viết bản nháp, biên tập video đến tạo ảnh minh họa nhưng báo chí chưa bao giờ chỉ là việc sản xuất nội dung. Đó là hành trình truy tìm sự thật, là trách nhiệm đối với công chúng, là kỹ năng phân tích, xác minh, phản biện và hơn hết là bản lĩnh để không im lặng trước bất công.

Buổi học hậu kỳ truyền hình giúp sinh viên làm chủ quy trình sản xuất.

Công nghệ có thể giúp một người "trở thành nhà báo” trong vài cú nhấp chuột nhưng nghề báo đúng nghĩa không thể chỉ dựa vào máy móc. Bởi vì báo chí, hơn cả một nghề, là một cam kết: Cam kết với sự thật, với con người, và với thời cuộc.

Chính trong thời đại nhiều người hoang mang vì AI, việc những người trẻ như Thảo Nguyên vẫn chọn nghề báo là minh chứng rõ ràng, khi thế giới thay đổi quá nhanh, người ta vẫn cần những người làm báo để giữ cho sự thật không bị lãng quên.

Báo chí không lỗi thời: Nghề cũ trong hình hài mới

Nghề báo vẫn giữ được sức hút đặc biệt trong thế kỷ 21, bất chấp sự phát triển nhanh chóng của công nghệ truyền thông và mạng xã hội. Lý do đầu tiên là vì báo chí vẫn giữ được bản sắc riêng biệt: luôn đồng hành cùng dòng chảy thời sự, được tiếp xúc với những vấn đề nóng hổi của xã hội, và đặc biệt là có cơ hội tạo ra ảnh hưởng đến nhận thức cộng đồng.

“Chính sự va chạm với thực tế từ những cuộc họp chính sách đến các phận đời dưới đáy xã hội khiến mình cảm thấy nghề báo không bao giờ cũ. Mỗi ngày đi làm là một lần mở rộng góc nhìn", bạn Nguyễn Thị Hồng Vân, sinh viên năm cuối ngành Báo chí – trường Đại học Văn hoá chia sẻ. Theo Vân, điều khiến cô gắn bó với nghề không phải là ánh hào quang mà là niềm tin vào giá trị thật của thông tin.

Bên cạnh đó, báo chí hiện nay không còn bó hẹp trong khuôn khổ tòa soạn. Sự chuyển mình mạnh mẽ về công nghệ và hình thức thể hiện đã tạo nên một thế hệ “nhà báo đa phương tiện”. Từ viết bài, dựng video, thiết kế đồ họa, phát podcast cho đến livestream tương tác - người làm báo bây giờ vừa là phóng viên, vừa là nhà sản xuất nội dung. Báo chí giờ không còn là nghề đơn nền tảng. Chính sự đa dạng này lại thu hút mình vì nó đòi hỏi người làm báo phải học liên tục, đổi mới liên tục.

Hội thảo “Nghiên cứu chính sách quản lý và sử dụng AI trong toà soạn báo ở Philippines của các giảng viên trường Đại học KHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội

Không chỉ vậy, theo thống kê từ một số khoa báo chí, sinh viên sau khi tốt nghiệp không nhất thiết phải làm trong các cơ quan báo chí. Họ có thể phát triển ở nhiều vị trí: Biên tập viên nội dung số, sáng tạo nội dung mạng xã hội, quản trị thương hiệu, truyền thông doanh nghiệp, cố vấn chiến lược truyền thông…

“Tôi học báo nhưng làm trong công ty công nghệ, phụ trách nội dung chiến dịch sản phẩm. Những gì báo chí dạy như viết gãy gọn, hiểu tâm lý công chúng, phân tích tình huống đều rất hữu ích", bạn Nguyễn Quốc Bảo, cựu sinh viên báo chí hiện đang làm ở một startup tại Hà Nội chia sẻ.

Trải nghiệm ghi hình tại studio giúp sinh viên làm quen môi trường chuyên nghiệp

Quan trọng hơn cả, báo chí giúp người làm nghề hình thành tư duy phản biện, thói quen kiểm chứng và tinh thần trách nhiệm với thông tin. Trong thời đại tin giả, tin sai ngày càng phổ biến, vai trò của người làm báo, như một “người gác cổng thông tin”, lại càng trở nên thiết yếu. “Xã hội cần người kể sự thật, kể đúng và kể có trách nhiệm", nhà báo Đỗ Thanh Hải – Biên tập viên kỳ cựu tại một đài truyền hình khẳng định.

Có thể thấy, dù công nghệ có thay đổi phương thức truyền tải, thì cốt lõi của nghề báo, nói lên sự thật, kết nối cộng đồng và thúc đẩy thay đổi tích cực vẫn là điều khiến nghề này giữ được chỗ đứng trong lòng người trẻ hôm nay.

Làm thế nào để giữ vững sức hút cho ngành và nghề báo?

Để báo chí không “rớt hạng” trong mắt thế hệ trẻ, chính các cơ quan báo chí và cơ sở đào tạo phải chủ động đổi mới không chỉ về công nghệ, mà còn về cách nhìn nhận vai trò nghề nghiệp. Chương trình học báo chí hiện nay không thể chỉ xoay quanh viết bản tin hay kỹ thuật phỏng vấn truyền thống. Người học cần được tiếp cận với những công cụ mới như trí tuệ nhân tạo, thành thạo kỹ năng kể chuyện trên nền tảng số, hiểu cách xử lý dữ liệu để tạo ra báo chí khai thác được chiều sâu thông tin.

Giữa làn sóng công nghệ, bản lĩnh nghề nghiệp và tư duy phản biện là điều giúp nhà báo giữ được vai trò không thể thay thế.

TS Lương Đông Sơn, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết: “Chúng tôi đã đưa AI, báo chí dữ liệu và kỹ năng làm nội dung số vào chương trình chính thức từ 2023. Sinh viên không còn học theo kiểu chép - nhớ - thi nữa, mà được làm đề tài báo chí số, thử nghiệm podcast, làm phim tài liệu ngắn, dựng bản tin đa nền tảng… Chúng tôi coi trọng năng lực ứng dụng và sự chủ động của người học".

Bên cạnh đó, nhiều trường đại học như trường Đại học Văn hóa Hà Nội, ĐH Khoa học Xã hội & Nhân văn… cũng đã tích cực cải tiến chương trình giảng dạy theo hướng hiện đại hóa. Các học phần mới như sản xuất podcast, xây dựng thương hiệu cá nhân số, kỹ năng sáng tạo nội dung trên nền tảng mạng xã hội, hay kể chuyện bằng hình ảnh đã được đưa vào. Mục tiêu không còn dừng ở “dạy viết báo”, mà là đào tạo người làm truyền thông toàn diện, biết sản xuất, biết kể chuyện, biết lan tỏa thông tin có trách nhiệm.

Trí tuệ nhân tạo đang thay đổi cách làm báo, từ quy trình sản xuất tin đến cách tiếp cận độc giả.

Trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo, công cụ tạo nội dung tự động ngày càng phát triển, ngành báo chí rõ ràng không “miễn nhiễm” với nguy cơ bị thay thế nhưng thay vì lo lắng, điều cần làm là hiểu rằng AI không phải kẻ thù mà là công cụ. Báo chí vẫn có thể tồn tại vững vàng, nếu biết phát huy điều cốt lõi: Tư duy độc lập, tính phản biện, sự nhạy cảm với thời cuộc và tinh thần phụng sự cộng đồng.

“Làm báo trong thời đại số không chỉ là viết đúng nữa, mà phải viết đúng, đủ và chạm đến người đọc trên mọi nền tảng”, TS Lương Đông Sơn nhấn mạnh. Khi người học được trang bị đầy đủ kỹ năng, đạo đức và tinh thần làm nghề, họ sẽ không chỉ biết thích nghi mà còn dẫn dắt được những thay đổi trong ngành.

Nếu có một điều khiến nghề báo vẫn “nóng” trong mắt giới trẻ, thì đó chính là khả năng tạo ra giá trị thật giữa thời đại mà sự thật đôi khi bị lấn át bởi những điều ồn ào. Báo chí, dù là trên giấy, màn hình hay podcast, vẫn sẽ sống, nếu người làm báo còn giữ được lửa.