Giải pháp thiết thực để bảo vệ sức khỏe cộng đồng

Tiêu thụ đồ uống có đường tăng nhanh kéo theo nhiều hệ lụy về sức khỏe

Trong phiên thảo luận về chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường diễn ra tại nghị trường Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV sáng 9/5, Đại biểu Quốc hội Lê Hoàng Anh (Đoàn Gia Lai) cho biết: Thống kê cho thấy hiện có hơn 21 triệu người trưởng thành ở Việt Nam mắc bệnh tim mạch, gần 1/4 dân số. Mỗi năm có tới 200 nghìn người tử vong vì các bệnh không lây nhiễm, tương đương toàn bộ dân số quận Ba Đình, Hà Nội.

Trong khi đó, hơn 5 triệu người đang sống chung với tiểu đường, 40% trẻ em ở thành thị thừa cân hoặc béo phì. Đáng báo động, nước giải khát có đường vốn không có giá trị dinh dưỡng là một trong những thủ phạm chính nhưng chưa được kiểm soát.

Lạm dụng thực phẩm giàu calo, đồ uống có đường khiến trẻ béo phì. Ảnh minh hoạ

Đại biểu cũng dẫn chứng việc tiêu thụ đồ uống có đường gia tăng đang kéo theo nguy cơ ung thư. Năm 2024, cả nước có trên 360 nghìn người mắc ung thư, với 180 nghìn ca mới và hơn 120 nghìn ca tử vong. Tỷ lệ tử vong do ung thư tại Việt Nam đạt 73,5%, vượt xa mức trung bình toàn cầu.

Song song, lượng tiêu thụ nước ngọt có đường tăng phi mã từ 1,59 tỷ lít (2009) lên 6,67 tỷ lít (2023), tăng gần 420%. Bình quân mỗi người Việt đang tiêu thụ hơn 70 lít mỗi năm, gấp đôi khuyến nghị an toàn của Tổ chức Y tế Thế giới.

Do đó, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt với sản phẩm này, theo ĐBQH Lê Hoàng Anh, không phải để cấm đoán mà nhằm tạo động lực để thay đổi hành vi tiêu dùng, phân bổ lại trách nhiệm tài chính, tiến tới mục tiêu sức khỏe toàn dân đến năm 2030 - 2035 như chỉ đạo của Tổng Bí thư trong Thông báo số 176 của Văn phòng Trung ương Đảng là đặt sức khỏe và công tác chăm sóc sức khỏe lên vị trí chiến lược ưu tiên trong tất cả các chiến lược.

“Nếu hôm nay chúng ta không hành động ngày mai chúng ta sẽ trả giá bằng ngân sách y tế, bằng năng suất lao động và bằng chính sinh mệnh của người dân”, ĐB Lê Hoàng Anh nhấn mạnh.

Áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường: Không phải lúc này thì sẽ là lúc nào

Đáng lo ngại hơn, đối tượng tiêu thụ đồ uống có đường chiếm phần lớn là trẻ em - chủ nhân tương lai của kỷ nguyên mới. Việt Nam là nước thứ hai trên thế giới ký Công ước Quốc tế về quyền trẻ em, do đó càng không thể chần chừ áp thuế đối với đồ uống có đường khi mà theo dự báo của UNICEF đến năm 2030 cả nước sẽ có 2 triệu trẻ em thừa cân béo phì.

Theo kết quả nghiên cứu của Trường Đại học Y tế Công cộng, nếu áp thuế để tăng giá bán lẻ đồ uống có đường lên 20% như khuyến cáo của WHO thì tỷ lệ thừa cân, béo phì tại Việt Nam có thể giảm lần lượt 2,1% và 1,5%, phòng tránh được 80.000 ca đái tháo đường, tiết kiệm cho hệ thống y tế gần 800 tỷ đồng.

Đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc nhiều bệnh không lây nhiễm

Trong phần trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Thuế Tiêu thụ đặc biệt sửa đổi tại phiên thảo luận, ông Phan Văn Mãi, Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế và Tài chính Quốc hội cho rằng đề xuất áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường là "bước đi đầu tiên trong tiến trình thực hiện các giải pháp nhằm hạn chế việc sản xuất, tiêu dùng các sản phẩm có nhiều đường trong thực phẩm, đồ uống, góp phần định hướng sản xuất, tiêu dùng" bởi đây là một trong các nguyên nhân chính gây thừa cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn.

Trong khi đó, việc áp mức thuế suất 8% như Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) là rất thấp, chỉ bằng 1/5 so với khuyến nghị của WHO. Mức thuế suất 8% như Dự thảo Luật mới chỉ có tác dụng cảnh tỉnh đối với người tiêu dùng đây là sản phẩm có hại cho sức khỏe chứ không có tác dụng đáng kể đối với việc giảm tiêu thụ.

Trên thế giới, nhiều nước cũng áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường mang lại nhiều lợi ích. Do đó, việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm này đã trở thành xu thế chung của thời đại với 107 nước áp dụng trong đó có 7 nước thuộc khu vực Asean, bao gồm cả Lào, Campuchia; lẽ nào Việt Nam lại tiếp tục đứng ngoài cuộc?

Ông Nguyễn Văn Thắng, Bộ trưởng Bộ Tài Chính cho biết có những căn cứ rất rõ ràng để cân nhắc đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường trên 5g/100ml. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến cáo Việt Nam là 1 trong những nước tiêu thụ nước giải khát có đường ngày càng lớn, dẫn đến nguy cơ béo phì.

Thống kê hiện nay cho thấy lượng đường người dân Việt Nam tiêu thụ đã lên 46,5 gam đường tự do/1 ngày, phần lớn đến từ nước giải khát có đường và đây là nguyên nhân gây béo phì thừa cân. WHO khuyến nghị Việt Nam nên áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường để giá bán lẻ các sản phẩm này tăng lên 20% (tương đương 40% giá tính thuế).

"Từ thực tiễn thế giới và thực trạng của Việt Nam, cá nhân tôi nghĩ rằng đáng nhẽ phải đánh thuế sớm hơn, đến giờ phút này chúng ta cũng đã muộn rồi. Không thể để thế hệ con em của chúng ta đến lúc béo phì, đến lúc bệnh rồi chúng ta mới bàn", ông Thắng nói.

Theo Bộ trưởng Bộ Tài chính, mức thuế đã được tiếp thu theo hướng sẽ giãn thời hạn áp và lộ trình năm 2027 là 8% và năm 2028 là 10%. Cơ quan soạn thảo sẽ rà soát để xem những gì sẽ áp từ 1/1/2026 và mặt hàng nào lùi sang năm 2027, tránh cú sốc với các doanh nghiệp.

Lần đầu tiên Việt Nam áp dụng thuế tiêu thụ đặc biết với loại đồ uống không có lợi cho sức khỏe nên theo kinh nghiệm quốc tế chúng ta cần chọn với sản phẩm gây hại nhiều nhất, phổ biến nhất, sản xuất đồng loạt nhất và dễ kiểm soát nhất để thực hiện trước tiên.

Đó là các loại đồ uống có đường được sản xuất đồng loạt theo dây chuyền, có nhãn mác về biểu thị thành phần dinh dưỡng trong đó có hàm lượng đường, sản lượng được công bố theo quy mô sản xuất/nhập khẩu của doanh nghiệp…

Áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường sẽ là tiền đề để tiếp tục, mở rộng hơn trong giai đoạn tiếp theo với nước giải khát dùng chất tạo ngọt, với các sản phẩm là nguyên liệu dùng để pha chế đồ uống có đường như xi rô ngô, bột pha trà sữa…

Đây là bài toán về y tế công cộng, là chiến lược phát triển bền vững trong việc bảo vệ thế hệ tương lai. Chính sách thuế với đồ uống có đường sẽ mang ý nghĩa to lớn: Việt Nam không đánh đổi sức khỏe nhân dân lấy tăng trưởng thuần túy như ý kiến tâm huyết tại nghị trường của ĐBQH Lê Hoàng Anh.