Gen Z chọn tin gì, đọc ở đâu trong thời đại số?

Thói quen đọc báo không còn “một chiều”

Thế hệ Gen Z là nhóm công dân số đầu tiên lớn lên cùng smartphone, wifi và mạng xã hội. Họ không cần chờ đến bản tin 19h hay mở báo giấy buổi sáng để biết chuyện gì đang xảy ra trên thế giới. Với Gen Z, thông tin đến từ mọi hướng và đến liên tục.

Không chỉ đọc báo qua các trang tin điện tử, Gen Z tiếp cận thông tin thông qua một “vũ trụ truyền thông” đa nền tảng: TikTok, Instagram, YouTube, Facebook, podcast, ứng dụng đọc tin tổng hợp... Mỗi nền tảng lại mang đến một trải nghiệm đọc khác nhau, từ tin ngắn dạng video, infographic, podcast thời sự, đến livestream hoặc story tương tác.

Hàng nghìn video TikTok cập nhật tin tức thời sự nóng mỗi ngày, thu hút hàng triệu lượt xem

Theo báo cáo Digital 2024, có 78,44 triệu người sử dụng internet tại Việt Nam, tỉ lệ tiếp cận đạt 79,1%. Mạng xã hội là nền tảng được sử dụng nhiều nhất ở Việt Nam với 96,1% người dùng Internet sử dụng với TikTok và YouTube là hai kênh phổ biến hàng đầu.

Đặc biệt, thời gian trung bình Gen Z dành cho các nền tảng mạng xã hội trong ngày cao gấp đôi so với thời lượng họ truy cập báo điện tử. Điều đó cho thấy báo chí truyền thống đang có nguy cơ mất vị trí “cửa ngõ thông tin” và buộc phải cạnh tranh trong cuộc chơi của thuật toán.

Với nhiều bạn trẻ, việc tiếp nhận thông tin là quá trình “vô tình nhưng có chọn lọc”. Bạn Nguyễn Thu Thảo, sinh viên năm thứ 2, Đại học Quốc gia Hà Nội cũng vậy. Thu Thảo chia sẻ: “Em thường đọc tin trên các fanpage uy tín như Cổng thông tin Chính phủ, Ban Tuyên giáo Trung ương Đoàn hoặc xem bản tin ngắn của các tờ báo chính thống. Nếu tiêu đề gây tò mò và nội dung không “nhạt”, em mới bấm vào link đọc chi tiết”.

Không còn truy cập trực tiếp nhiều vào các trang báo, Gen Z tiếp nhận thông tin qua “môi trường trung gian” như mạng xã hội và nền tảng video ngắn

Thực tế cho thấy, Gen Z không chủ động tìm đến báo chí như thế hệ trước, mà tiếp nhận thông tin qua những gì được gợi ý bởi thuật Toán hoặc vòng bạn bè chia sẻ. Do vậy, thách thức xuất hiện của một bản tin quan trọng không kém nội dung của nó. Một tiêu đề mơ hồ, một thumbnail nhàm chán hay cách dàn bài lạc hậu đều có thể khiến người trẻ bỏ qua, ngay cả khi đó là tin nóng.

Không còn tiếp nhận thông tin “một chiều”, Gen Z đã trở thành độc giả chủ động chọn cái gì đáng đọc, ở đâu tiện đọc và ai xứng đáng để tin.

Tìm kiếm sự tin cậy nhưng không dễ đặt niềm tin

Dù tiếp cận thông tin qua nhiều nền tảng, Gen Z không “nhẹ dạ cả tin” như một số định kiến thường gán ghép. Trái lại, họ rất nhạy cảm với tin giả, nội dung giật gân hay các bài viết mang tính thương mại trá hình. Trong thế giới mà thông tin có thể được “gói gọn” trong một tiêu đề gây sốc, thì Gen Z lại tỏ ra tỉnh táo hơn người ta tưởng.

Có thói quen thường xuyên đọc báo điện tử, bạn Trần Hoàng Minh (22 tuổi, Đống Đa) chia sẻ: “Đôi khi em thấy cùng một tin mà mỗi báo lại viết một kiểu, dẫn đến những cách hiểu khác nhau. Em thường phải kiểm tra từ nhiều nguồn hoặc lướt xuống xem bình luận để xác định có gì bất thường không”.

Theo bạn Hoàng Minh, sự tiếp cận thông tin của Gen Z linh hoạt nhưng cũng đặt ra câu hỏi về độ tin cậy

Thói quen “đọc chéo”, tra cứu ngược hoặc theo dõi phản ứng cộng đồng là điều phổ biến ở Gen Z. Họ không còn tin vào một nguồn duy nhất, mà thường kết hợp nhiều kênh khác nhau để đánh giá tính xác thực của thông tin. Tuy nhiên nghịch lý nằm ở chỗ: Dù hoài nghi với tin giả nhưng không ít người trong thế hệ này lại chọn tin vào cá nhân thay vì tổ chức.

Tuy vậy, chính xu hướng này cũng khiến nhiều người lo ngại. Bạn Trần Thùy Trang (nhân viên công ty truyền thông) cho biết: “Không phải ai cũng có nền tảng báo chí chuyên nghiệp, không phải nội dung nào cũng được kiểm chứng kỹ lưỡng. Một số “hot TikToker” có lượng người theo dõi lớn nhưng đôi khi đưa tin thiếu trung thực hoặc cố tình bóp méo sự thật để thu hút tương tác”.

Theo bạn Thùy Trang: Nhiều người nhầm lẫn giữa các tờ báo chính thống, trang tin tức uy tín với trang tin lá cải, câu view

Thách thức vì thế không chỉ đặt ra với Gen Z trong việc chọn lọc thông tin đáng tin mà còn đặt lên vai các cơ quan báo chí làm sao để lấy lại niềm tin, giữ được chuẩn mực nghề. Đồng thời, cập nhật cách tiếp cận phù hợp với một thế hệ không dễ bị thuyết phục chỉ bằng danh tiếng.

Giữa thời đại của “sự hoài nghi công nghệ số”, niềm tin trở thành một tài sản quý. Báo chí muốn tồn tại và phát triển mạnh mẽ phải xứng đáng với niềm tin đó mỗi ngày.

Chuyển động nhưng không đánh mất bản sắc

Hiện nay, Gen Z không đọc báo theo dòng sự kiện mà theo chủ đề quan tâm cá nhân - như môi trường, sức khỏe tâm thần, giáo dục, quyền lợi giới trẻ... Vì vậy, nội dung cần “gần người đọc hơn” chứ không chỉ “đúng sự kiện hơn”.

TS Nguyễn Nga Huyền, Phó Chủ nhiệm bộ môn Truyền thông, Trường Quản trị và Kinh doanh, Đại học Quốc gia Hà Nội nhận định, hiện nay, gen Z là nhóm đối tượng tiêu biểu tiêu thụ những tin tức nhanh. Với sự cạnh tranh của mạng xã hội, nếu báo chí truyền thống không thay đổi thì khó thu hút nhóm độc giả này.

Nhiều tờ báo, cơ quan báo chí đẩy mạnh truyền tải tin tức, bài viết trên các nền tảng mạng xã hội

“Gen Z sở hữu năng lực về công nghệ, nắm bắt xu hướng. Họ hiểu được thế hệ của họ nên sẽ có những đề xuất, cách làm phù hợp, đón đầu nhu cầu của nhóm độc giả cùng thế hệ. Để làm điều đó, người đứng đầu của bộ máy lãnh đạo ở mỗi tòa soạn cần có tư duy cởi mở, cái nhìn chiến lược và mạnh dạn thay đổi”, TS Nguyễn Nga Huyền cho biết thêm.

Sự thay đổi trong thói quen đọc tin của người trẻ buộc các tòa soạn phải điều chỉnh mạnh mẽ. Nhiều cơ quan báo chí hiện đã thành lập phòng sản xuất nội dung số riêng để làm video ngắn, infographic, podcast, story dạng dọc... nhằm phù hợp với hành vi tiêu thụ mới.

Theo TS Nguyễn Đồng Anh, Phó Trưởng khoa Truyền thông và Văn hóa đối ngoại (Học viện Ngoại giao), nền tảng tư duy của các nhà báo trẻ có sự tương đồng với nhóm công chúng hiện đại. Họ có cùng ngôn ngữ, lối suy nghĩ, có khả năng tạo ra các sản phẩm phù hợp với nhóm công chúng gen Z.

TS Nguyễn Đồng Anh - Phó Trưởng khoa Truyền thông và Văn hóa đối ngoại (Học viện Ngoại giao)

Để làm được điều đó, TS Nguyễn Đồng Anh nhấn mạnh, đội ngũ nhà báo cần thay đổi, trau dồi những phẩm chất, kỹ năng làm báo hiện đại. Ngoài những kỹ năng truyền thống như quan sát, phát hiện vấn đề, kiểm chứng thông tin, phỏng vấn, chụp ảnh… cần có thêm những kỹ năng mới trong bối cảnh hiện nay. Ví dụ sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) nhằm tiết kiệm thời gian trong việc sáng tạo sản phẩm báo chí, các kỹ năng liên quan nội dung số. Cần học cách tư duy đa phương tiện để đóng gói, truyền tải nội dung hấp dẫn, thu hút.

Trong bối cảnh thông tin tràn ngập, Gen Z không còn là “độc giả dễ dãi”. Họ vừa là người tiếp nhận, vừa là người chất vấn. Và họ đang thầm nhắc báo chí một điều: muốn được lắng nghe, trước tiên hãy học cách nói đúng ngôn ngữ của người nghe.