Đào tạo báo chí: Đổi mới để không “hụt hơi” trong kỷ nguyên số

Thạc sĩ Trần Thị Phương Nhung, Phó Trưởng khoa Báo chí truyền thông, trường Đại học Khoa học - Đại học Huế và sinh viên tại hệ thống phòng thực hành đào tạo

Xu hướng đào tạo báo chí hiện nay

Việc cải tổ từ nội dung đến phương pháp đào tạo, gắn lý thuyết với thực hành, tích hợp công nghệ, tăng cường liên kết giữa nhà trường và các đơn vị báo chí - truyền thông không chỉ giúp nâng cao chất lượng đào tạo, còn góp phần tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao, đủ sức cạnh tranh, thích ứng trong kỷ nguyên số.

Nhiều cơ sở đào tạo báo chí hiện nay, đặc biệt khu vực miền Trung - Tây Nguyên đã có nhiều thay đổi trong phương pháp đào tạo, ứng dụng chuyển đổi số để thực hiện mô hình “đưa tòa soạn đến giảng đường, gắn đào tạo với thực tiễn hoạt động báo chí”.

Sinh viên được học tập, trải nghiệm trong một môi trường tiện nghi như các cơ quan báo chí thu nhỏ, được làm quen với những điều kiện gần với tác nghiệp thực tế

Theo khảo sát, từ năm 2010 - 2023, khoa Báo chí truyền thông, trường Đại học Khoa học (Đại học Huế) đã đào tạo hơn 1.500 cử nhân hệ chính quy và phi chính quy, hơn 700 học viên các lớp ngắn hạn, phục vụ hiệu quả nhu cầu của các cơ quan báo chí khu vực miền Trung và cả nước. Số lượng sinh viên của khoa có việc làm sau khi tốt nghiệp một năm đạt hơn 90%.

Sinh viên tốt nghiệp ngành báo chí được trang bị đầy đủ kỹ năng số, giúp các bạn có thể đảm nhận các vị trí công việc đa năng, đa nhiệm (All-in-One) như: Phóng viên, biên tập viên tại các tòa soạn, đài phát thanh - truyền hình, nhà xuất bản; thiết kế sản phẩm, phân tích dữ liệu báo chí số, quản lý các dự án báo chí thông tấn trong các tòa soạn, quan hệ báo chí cho các tập đoàn, công ty; cũng như làm việc trong các lĩnh vực quảng cáo, quan hệ công chúng và truyền thông cho các tổ chức, doanh nghiệp, tổ chức phi chính phủ.

Thạc sĩ Trần Thị Phương Nhung, Phó Trưởng khoa Báo chí truyền thông, trường Đại học Khoa học (Đại học Huế) nhận định, chuyển đổi số đây không chỉ là vấn đề về công nghệ, mà còn là vấn đề về con người, tư duy. Rõ ràng hiện nay báo chí đang chuyển đổi theo hướng kĩ thuật số, nhưng chương trình đào tạo về cơ bản vẫn theo mô hình báo chí truyền thống. Đây là vấn đề gặp phải của nhiều trường có chương trình đào tạo báo chí hiện nay trên cả nước.

Tại khoa Báo chí truyền thông, trường Đại học Khoa học (Đại học Huế), chương trình đào tạo báo chí của hiện nay đang thường xuyên được cập nhập, đổi mới để phù hợp với yêu cầu chung của thực tiễn nghề nghiệp. Trong kỷ nguyên số, nhà trường chú trọng đào tạo và hướng dẫn tự học về kỹ thuật, công nghệ, để làm chủ công nghệ và khai thác được các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big data), Internet vạn vật (IoT)… trong quản trị, sản xuất tin bài.

Một tiết đào tạo thực hành nghiệp vụ của sinh viên

Để có được những bài giảng trực quan, giúp sinh viên sớm tiếp cận với công nghệ số, nhiều cơ sở đào tạo báo chí tại miền Trung đã trang bị cơ sở vật chất hiện đại, đầu tư và xây dựng phòng nghiệp vụ báo chí gồm: Trường quay, phòng thu âm hiện đại, hệ thống máy tính chất lượng cao đáp ứng yêu cầu sản xuất, thiết kế đồ họa, dựng phim...

“Điều này giúp cho sinh viên đỡ bỡ ngỡ khi ra trường và hạn chế việc phải đào tạo lại kĩ năng nghiệp vụ. Tuy nhiên, thay đổi chương trình đào tạo không phải là việc có thể thực hiện ngay lập tức và liên tục mà cần phải trải qua nhiều quy trình, trong khi đó, thực tiễn phát triển của công nghệ báo chí và truyền thông diễn ra ngày càng mạnh mẽ và nhanh chóng, việc không bắt kịp nhu cầu của thị trường lao động, sự phát triển của công nghệ là vấn đề mà cơ sở đào tạo nào cũng gặp phải”, Thạc sĩ Trần Thị Phương Nhung nói.

Sinh viên báo chí cần những kỹ năng gì?

Một trong những hạn chế lớn nhất của chương trình đào tạo báo chí hiện nay là chưa tích hợp đầy đủ và hiệu quả kiến thức, kỹ năng liên quan tới công nghệ mới trong truyền thông. Sinh viên báo chí ra trường thường thiếu hụt năng lực xử lý dữ liệu, sản xuất nội dung đa phương tiện, tương tác với công chúng trên nền tảng số.

Trong khi đó, những kiến thức, kỹ năng này lại đang ngày càng trở nên cần thiết trước sự phát triển như vũ bão của báo chí trực tuyến, mạng xã hội và các loại hình báo chí mới.

Sinh viên tốt nghiệp ngành báo chí được trang bị đầy đủ kỹ năng số, ứng dụng AI trong nhiếp ảnh, giúp các bạn có thể đảm nhận các vị trí công việc đa năng, đa nhiệm

Chương trình đào tạo báo chí cũng đối mặt với nguy cơ “hụt hơi” trước sự dịch chuyển về nhu cầu, hành vi của công chúng trên thị trường thông tin. Trong bối cảnh công chúng ngày càng khó tính, đòi hỏi những thông tin ngắn gọn, trực quan, hướng tới cá nhân hóa, việc cung cấp kiến thức chung, sơ lược, thiếu chiều sâu khiến sinh viên thiếu hụt năng lực thích ứng, đáp ứng thị hiếu đa dạng, linh hoạt, cũng như khả năng tương tác với công chúng.

Cũng theo Thạc sĩ Trần Thị Phương Nhung, việc xây dựng chương trình đào tạo linh hoạt kết hợp kiến thức báo chí truyền thống với kĩ năng số là điều cần thiết. Giải pháp hiện nay vẫn là tiếp tục tăng cường đào tạo thực hành, tuy nhiên thay vì mô phỏng môi trường báo chí truyền thống thì phải để sinh viên thực hành mô phỏng môi trường toà soạn số. Tăng cường kết hợp với các cơ quan báo chí mở mô hình đào tạo trong toà soạn.

Bên cạnh đó, việc hợp tác giữa cơ sở đào tạo - cơ quan báo chí - doanh nghiệp công nghệ cần được chú trọng một cách nghiêm túc, để sinh viên thực sự được thực hành trong môi trường nghề nghiệp thực tế. Ngoài ra, một trong số những yếu tố quyết định chất lượng đào tạo báo chí số là năng lực của chính đội ngũ giảng viên. Đặc biệt, việc đào tạo, tập huấn năng lực số cho giảng viên cần được thực hiện thường xuyên, liên tục, đảm bảo giảng viên có thể áp dụng công nghệ vào giáo dục một cách nhuần nhuyễn.

Các khoa báo chí truyền thông tại miền Trung, trong đó có trường Đại học Khoc học - Đại học Huế thường xuyên tổ chức các buổi định hướng nghề nghiệp cho các em học sinh THPT

Để tác nghiệp nhanh và hiệu quả trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay, sinh viên năm cuối Nguyễn Ngọc Hướng (khoa Báo chí truyền thông, trường Đại học Khoa học Huế) cho rằng, phóng viên và đặc biệt sinh viên báo chí phải “chuyển đổi số toàn diện”, với các kỹ năng sử dụng công nghệ làm báo digital; khai thác, kiểm chứng thông tin số; tổ chức sản phẩm báo chí đa phương tiện; kỹ năng khai thác, xử lý tài nguyên dữ liệu số; kỹ năng bảo mật thông tin số; kỹ năng làm việc với AI, ChatGPT; có văn hóa và đạo đức phù hợp với tác nghiệp trong môi trường số để đáp ứng những đổi thay nhanh chóng của báo chí kỷ nguyên số.

Tương tự, sinh viên Trần Thị Phương (khoa Báo chí, trường Đại học Sư phạm Đà Nẵng) chia sẻ: “Em yêu thích nghề báo vì đặc thù công việc của nghề báo luôn đề cao cái mới và sự sáng tạo, môi trường làm việc luôn là một trải nghiệm mới mẻ bởi không đóng khung cố định trong không gian, thời gian. Về đào tạo báo chí, nếu chương trình học chỉ đào tạo kỹ năng, sinh viên sẽ thiếu kiến thức nền tảng, kiến thức xã hội và đặc biệt là các phương pháp luận, phương pháp phân tích và giải quyết vấn đề dẫn đến có thể viết những bài sáo rỗng, không có chiều sâu và góc nhìn riêng”.

Nhà báo trong thời đại số luôn gắn hoạt động tác nghiệp với sự phát triển của ứng dụng công nghệ trong sản xuất, xuất bản sản phẩm báo chí. Trong hệ sinh thái truyền thông mới này, duy trì và đảm bảo một nền báo chí chuyên nghiệp vẫn hết sức cần thiết. Đào tạo nguồn nhân lực thích ứng hiệu quả môi trường làm báo thời chuyển đổi số và đảm bảo những giá trị cốt lõi của nghề báo vẫn sẽ là những yêu cầu quan trọng mà cơ sở đào tạo báo chí và truyền thông cần phải thực hiện.