Chữa lành qua mạng: Giới trẻ lạc lối giữa ma trận “coach ảo”

Khi người trẻ tự chữa lành qua mạng: Cứ ai nói hay là tin?

Nguyễn Hải Anh (22 tuổi, sinh viên tại Hà Nội) từng rơi vào trầm cảm nhẹ sau khi liên tục thất bại trong các kỳ thi chuyển ngành. Vì ngại đi khám bác sĩ tâm lý, cô chọn cách “tự chữa” bằng cách theo dõi những tài khoản TikTok về trị liệu tâm lý.

Một “coach tinh thần” trên nền tảng này cam kết có thể giúp cô “tự yêu bản thân trở lại” chỉ sau 7 buổi trò chuyện online, với mức phí 350.000 đồng/buổi. Sau gần 3 triệu đồng đổ vào những buổi trị liệu qua mạng, Hải Anh nhận ra các nội dung tư vấn chỉ là lời động viên sáo rỗng, không có phác đồ hay cơ sở khoa học rõ ràng.

Muôn vàn các khoá trị liệu online nở rộ trên các mạng xã hội

“Chị ấy toàn nói kiểu: ‘Em phải tin vào vũ trụ’, ‘Em hãy hình dung mình là mặt trời’, hoặc khuyên mình thiền định theo các clip YouTube. Mình thấy mình còn hoang mang hơn trước,” Hải Anh kể.

Không riêng Hải Anh, nhiều người trẻ khác, do thiếu hiểu biết và quá khao khát được quan tâm, đã trở thành “khách hàng tiềm năng” của các hình thức trị liệu tâm lý không chính thống. Từ các khóa học “kết nối đứa trẻ bên trong” giá vài triệu đồng, đến các buổi chia sẻ nhóm không có chuyên gia y tế tham gia, các dịch vụ này tồn tại tràn lan trên mạng xã hội, mà không qua bất kỳ kiểm chứng nào về chuyên môn.

Sức khỏe tâm thần đã và đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại tại Việt Nam, nhất là sau đại dịch. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cứ 4 người thì có 1 người từng trải qua vấn đề về sức khỏe tâm thần trong đời. Tại Việt Nam, trong báo cáo của Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia, tỷ lệ người gặp các triệu chứng trầm cảm, lo âu đang có xu hướng tăng, đặc biệt ở độ tuổi 15–30.

Tuy nhiên, mạng lưới chăm sóc sức khỏe tâm thần hiện vẫn còn mỏng, thiếu đội ngũ chuyên gia được đào tạo bài bản, trong khi dịch vụ tư vấn tâm lý trong các bệnh viện công thường quá tải, ít thời gian, lại bị rào cản bởi định kiến xã hội. Điều này khiến giới trẻ – những người cởi mở hơn với khái niệm “chữa lành” dễ tìm đến các kênh thay thế trên mạng.

Từ đó, một thị trường “tâm lý online” mọc lên như nấm: trị liệu qua Zoom, coach riêng qua Telegram, thậm chí “hộ tâm từ xa” với năng lượng vũ trụ... Điều đáng nói là hầu hết người đứng sau các dịch vụ này không có chứng chỉ hành nghề, không được kiểm định về chuyên môn. Thậm chí, nhiều người còn dựa trên trải nghiệm cá nhân để “truyền dạy lại” với mức giá không hề rẻ.

Trên thực tế, không ít những bệnh nhân khi có biểu hiện bất thường về sức khoẻ tâm thần đã lên mạng để tìm những thông tin chữa bệnh từ những hội nhóm tự xưng theo lời quảng cáo.

Không chỉ là chuyện tiền mất, mà còn là nguy cơ “bệnh mang”. ThS.Tâm lý học Nguyễn Thị Khánh Trang (Học viện Phụ nữ Việt Nam) cho biết: “Trị liệu tâm lý đòi hỏi quy trình chuyên môn rõ ràng, có đánh giá lâm sàng, có mục tiêu cụ thể và người thực hiện phải được đào tạo chính quy. Nếu tư vấn sai, không những không giúp được người bệnh mà còn có thể làm trầm trọng hơn tình trạng của họ”.

Thực tế đã có không ít trường hợp nạn nhân của các dịch vụ trị liệu dởm phải nhập viện vì rối loạn lo âu cấp độ nặng, hoặc bị dẫn dắt sai lệch trong suy nghĩ, thậm chí có biểu hiện lệ thuộc vào người tư vấn.

Tâm lý không phải món hàng tiêu dùng, nhưng hiện nay lại đang bị thương mại hóa mạnh mẽ trên mạng xã hội. Khi mọi giới hạn đạo đức và chuyên môn đều bị xóa mờ bởi những lời quảng cáo hoa mỹ, người yếu thế – đặc biệt là giới trẻ – trở thành mục tiêu dễ bị tổn thương nhất.

Lỗ hổng pháp lý và đạo đức trong trị liệu tâm lý trực tuyến

Hiện nay, ở Việt Nam, các hoạt động trị liệu tâm lý vẫn chưa được điều chỉnh bởi một khung pháp lý thống nhất. Bộ Y tế đã ban hành Thông tư 43/2018/TT-BYT quy định về hoạt động tư vấn, khám, chữa bệnh bằng y học cổ truyền, nhưng lại chưa có văn bản riêng biệt cho lĩnh vực trị liệu tâm lý, đặc biệt là trị liệu qua nền tảng số.

Trong khi đó, trên các nền tảng mạng xã hội như TikTok, Facebook, YouTube… không khó để bắt gặp những cá nhân tự xưng là “chuyên gia trị liệu tâm lý”, “coach chữa lành”, “mentor tâm linh”, livestream tư vấn tâm lý cho hàng ngàn người xem mỗi ngày – nhưng lại không công khai bất kỳ bằng cấp, chứng chỉ, hay đơn vị cấp phép nào.

Tâm thần là một bệnh lý và cần phải được điều trị đúng cách, đúng phương pháp, dù không phải bệnh nhân nào cũng cần nhập viện điều trị bằng thuốc, bằng liệu pháp.

TS. Nguyễn Trọng An – Nguyên Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ Trẻ em, Bộ Lao động Thương binh và Xã hội nhận định rằng: “Một trong những điều nguy hiểm hiện nay là người hành nghề tâm lý không cần giấy phép hành nghề. Họ có thể hoạt động như một nghề tự do. Điều này tạo ra lỗ hổng lớn về đạo đức và chuyên môn, đặc biệt khi người tiếp nhận dịch vụ là nhóm yếu thế, dễ tổn thương như trẻ em, phụ nữ, người trầm cảm”.

Khi không có chuẩn mực rõ ràng, nhiều dịch vụ trị liệu tâm lý online không chỉ thiếu hiệu quả, mà còn gây hậu quả nghiêm trọng. Một số trường hợp người hành nghề không đúng cách khiến khách hàng rơi vào trạng thái phụ thuộc cảm xúc, thậm chí bị thao túng tâm lý hoặc chiếm đoạt tài sản.

Thực tế cũng cho thấy đã có những trường hợp bị tổn thương kép, vừa mang vấn đề tâm lý ban đầu, vừa chịu thêm chấn thương tinh thần do bị "chữa" sai cách. Nhưng vì không có cơ chế pháp lý rõ ràng, người chịu thiệt vẫn phải âm thầm gánh chịu, không thể kiện tụng hay đòi bồi thường.

Trước thực trạng đáng báo động này, các chuyên gia kiến nghị Việt Nam cần sớm xây dựng hành lang pháp lý dành riêng cho hoạt động trị liệu tâm lý, bao gồm cả tư vấn truyền thống và trị liệu online. Đồng thời, cần đẩy mạnh truyền thông để nâng cao nhận thức của cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ về việc tiếp cận trị liệu tâm lý đúng cách, dựa trên nền tảng khoa học và pháp lý vững chắc.