Cần hành lang số rõ ràng và chặt chẽ hơn

Luật cần “nói kỹ” hơn để tránh ách tắc

Tại phiên thảo luận tổ sáng 23/6, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Lan (Hà Nội) nhấn mạnh sự cần thiết phải ban hành luật mới, bởi đạo luật năm 2007 đã không còn phù hợp với thực tiễn. Luật cũ còn sơ sài, thiếu quy định về trao đổi điện tử, bảo vệ nhân chứng hay việc xử lý tình huống có yếu tố nước ngoài. “Dự thảo lần này đã phản ánh đúng yêu cầu hội nhập và bảo vệ quyền lợi công dân trong thời kỳ mới”, bà Lan nhận định.

Dù đánh giá cao những điểm tiến bộ của dự thảo, song đại biểu Nguyễn Thị Lan cũng chỉ rõ nhiều điểm cần làm rõ hơn. Tại Điều 16, dự thảo đã quy định khá rõ ràng về thành phần hồ sơ và phân loại yêu cầu tương trợ. Tuy nhiên, theo bà, luật vẫn cần bổ sung thời hạn tối đa để hoàn thiện hồ sơ khi bị trả lại và quy định cụ thể cơ quan chịu trách nhiệm hướng dẫn người dân, tổ chức bổ sung hồ sơ.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Lan cho rằng, dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự lần này đã phản ánh đúng yêu cầu hội nhập và bảo vệ quyền lợi công dân trong thời kỳ mới

Bà cũng lưu ý, trong trường hợp hồ sơ chưa đầy đủ, nếu không có hướng dẫn rõ ràng thì rất dễ xảy ra tình trạng đùn đẩy trách nhiệm. Do đó, luật cần "nói kỹ" về cơ chế phối hợp giữa các cơ quan, tránh để người dân rơi vào thế bị động.

Tại Điều 18, mặc dù dự thảo đã đề cập đến việc Bộ Tư pháp kiểm tra, quyết định gửi hoặc trả lại hồ sơ, nhưng vẫn còn thiếu các mốc thời gian cụ thể để phản hồi khi hồ sơ không hợp lệ. “Luật cần quy định rõ có bắt buộc thông báo bằng văn bản hay không, thời gian phản hồi là bao lâu, thủ tục bổ sung sau khi bị trả lại cần được chuẩn hóa”, bà Lan phân tích.

Một đề xuất đáng chú ý khác là việc luật cần bổ sung tiêu chí rõ ràng để xác định "các yêu cầu tương trợ khác" tại Điều 19, để tránh tùy nghi trong thực hiện. Đồng thời, cần quy định thời hạn xử lý, phản hồi giữa Bộ Tư pháp và các cơ quan liên quan trong và ngoài nước.

Chuyển đổi số trong tư pháp

Một điểm được các đại biểu đánh giá là bước tiến lớn trong dự thảo lần này là đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong hoạt động tương trợ tư pháp. Tuy nhiên, càng hiện đại thì càng cần ràng buộc rõ về trách nhiệm, quy chuẩn kỹ thuật và cơ chế bảo mật.

Tại Điều 12, dự thảo đề cập đến việc xây dựng hệ thống thông tin điện tử chuyên biệt cho tương trợ tư pháp. Theo ĐBQH Nguyễn Thị Lan, đây là hướng đi đúng, giúp minh bạch hóa và rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ. Nhưng để hệ thống này vận hành hiệu quả, cần quy định rõ tiêu chuẩn kỹ thuật tối thiểu như: bảo mật, xác thực điện tử, phân quyền truy cập, lưu trữ dữ liệu, sao lưu và tiêu hủy hồ sơ quá hạn.

“Luật cần chỉ rõ đơn vị nào quản lý, vận hành và chịu trách nhiệm bảo trì hệ thống là Bộ Tư pháp hay đơn vị kỹ thuật được chỉ định. Không thể để đến lúc trục trặc mới lo xử lý mà không biết ai đứng ra”, bà Lan nhấn mạnh.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Lan thảo luận dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự

Với Điều 21 và 31, bà đề xuất cần bổ sung các quy định chi tiết hơn về định dạng hồ sơ điện tử, hình thức ký số hợp lệ, cơ chế xác minh tính toàn vẹn dữ liệu, cũng như thời gian tối đa để Bộ Tư pháp phản hồi sau khi tiếp nhận hồ sơ trực tuyến.

Đặc biệt, tại Điều 33, bà kiến nghị cần quy định cụ thể căn cứ áp dụng phương thức điện tử: danh mục loại hồ sơ nào bắt buộc nộp qua mạng, loại nào vẫn yêu cầu bản giấy gốc. Đồng thời, cần đưa ra lộ trình triển khai hệ thống điện tử quốc gia về tương trợ tư pháp có thể xác định mốc thời gian rõ ràng trước khi luật có hiệu lực.

Một điểm quan trọng khác là bảo mật thông tin và mã hóa dữ liệu. Theo bà Lan, cần bổ sung quy định về xử lý sự cố khi hệ thống không thể truy cập, đảm bảo dữ liệu không bị rò rỉ, đặc biệt trong quá trình trao đổi hồ sơ với đối tác quốc tế.

Dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự 2025 đang đi đúng hướng cải cách và hiện đại hóa. Nhưng như nhiều ý kiến tại Quốc hội đã chỉ ra, để luật không chỉ "đẹp trên giấy", mà thực sự đi vào đời sống, thì những vấn đề kỹ thuật tưởng chừng nhỏ như thời hạn xử lý hồ sơ, định dạng file điện tử, cơ chế bảo mật lại là những "ốc vít pháp lý" không thể thiếu.

Sự rõ ràng trong quy trình, cụ thể trong trách nhiệm và đầy đủ về kỹ thuật chính là yếu tố then chốt để một đạo luật tương trợ tư pháp thực sự trở thành công cụ hữu hiệu cho công dân và tổ chức trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng.