Tư duy làm báo mới của “phóng viên 4.0”

Cầm bút thôi chưa đủ

Phóng viên Hà Quân (Báo Tuổi trẻ) chia sẻ, trong bối cảnh tác nghiệp đa phương tiện và sản xuất nội dung đa nền tảng hiện nay, phóng viên cần chủ động nâng cao kỹ năng dựng video ngắn, xử lý âm thanh hoặc hình ảnh và lưu trữ dữ liệu.

Thực tế, các bài viết có hình ảnh đẹp, video kèm theo sẽ thu hút, giữ chân độc giả, đặc biệt là người trẻ và người sử dụng điện thoại di động. Tuy nhiên, theo anh Quân, nội dung vẫn là quan trọng nhất, video và hình ảnh là phương tiện truyền tải, giúp bạn đọc dễ hình dung, tiếp cận và ghi nhớ thông tin hớn.

Phóng viên Hà Quân

Đúng như lời chia sẻ của phóng viên Hà Quân, trong bối cảnh cạnh tranh thông tin ngày càng gay gắt, “phóng viên 4.0” không thể chỉ là người viết câu chuyện mà phải trở thành “người kể chuyện đa phương tiện”, nhà sản xuất, thiết kế, dẫn dắt cảm xúc công chúng qua hình ảnh, âm thanh, dữ liệu và AI.

Nhiều cơ quan báo chí đã và đang chuyển đổi toàn diện theo mô hình tòa soạn hội tụ hiện đại, nơi mà mỗi phóng viên được kỳ vọng đảm nhiệm vai trò như một nhà sản xuất nội dung số. Điều đó đồng nghĩa với việc người làm báo không còn đứng sau bàn phím, mà phải xuất hiện trước ống kính máy quay, sáng tạo nội dung số hấp dẫn và tiếp cận độc giả ở mọi nền tảng, từ mạng xã hội, báo điện tử, YouTube, Tiktok đến Podcast…

Theo ông Lê Doãn Hợp, nguyên Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông, phải khẳng định chúng ta đang sống trong thời đại Cách mạng công nghiệp 4.0, nơi thông tin bùng nổ mạnh mẽ. Nếu như trước đây, một nhà báo phải mất nhiều thời gian để điều tra và xác minh thông tin, giờ đây, chỉ cần một cú nhấp chuột, chúng ta đã có ngay vô số dữ liệu.

Báo chí hiện nay có lợi thế nhờ công nghệ, giúp khai thác và truyền tải nội dung nhanh hơn nhưng cũng phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt. Bất kỳ ai có điện thoại thông minh cũng có thể trở thành một “phóng viên”, viết bài trên blog cá nhân, chia sẻ thông tin trên mạng xã hội. Vì thế, báo chí chuyên nghiệp muốn tồn tại phải nâng cao chất lượng, cung cấp những nội dung có chiều sâu và giá trị thực sự cho độc giả.

Nhà báo Hoàng Ngọc Trang

Lối đi riêng cho báo chí hiện đại

Theo các nhà báo, trong thời đại số, tư duy làm báo mới là tư duy tích hợp, vừa làm nội dung, vừa làm công nghệ, vừa làm truyền thông. Phóng viên thế hệ mới phải làm chủ ít nhất một công cụ công nghệ để hỗ trợ quá trình tác nghiệp.

Công nghệ AI hiện nay không còn là “mối đe dọa” với báo chí truyền thống, mà đã trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực. AI có thể giúp phóng viên phân tích dữ liệu lớn để phát hiện xu hướng, gợi ý tiêu đề hấp dẫn, rút gọn nội dung hoặc thậm chí dựng thô video, biên tập podcast tự động.

Một ví dụ tiêu biểu là ứng dụng ChatGPT giúp gợi ý cấu trúc bài viết, tìm kiếm từ khóa “hot” để tối ưu SEO, còn phần mềm như Adobe Podcast hay Descript hỗ trợ phóng viên chỉnh sửa giọng nói, làm podcast nhanh chóng và chuyên nghiệp…

Nhà báo Hoàng Ngọc Trang (Báo Giáo dục và Thời đại) nhận định: “Độc giả ngày nay không chỉ đọc, họ xem, nghe và tương tác. Vì vậy, mỗi bài viết cần được “chuyển thể” thành nhiều phiên bản như: Bản tin chữ, video, podcast, infographic, hoặc thậm chí là livestream”.

Chị Trang từng thực hiện nhiều tuyến bài trong đó có loạt video ngắn kèm theo phỏng vấn chuyên gia, đồ họa... Đây là ví dụ điển hình cho xu hướng báo chí dữ liệu, nơi số liệu khô khan được kể lại bằng ngôn ngữ số hấp dẫn. Tư duy làm báo mới không chỉ là nghĩ cho hôm nay mà còn là kiến tạo trải nghiệm tương tác cho độc giả tương lai.

Không ồn ào như video nhưng podcast đang dần trở thành kênh thông tin phổ biến, nhất là với độc giả trẻ. Chỉ cần chiếc điện thoại và tai nghe, người nghe có thể tiếp cận những câu chuyện thời sự, phóng sự điều tra, hoặc chia sẻ góc nhìn cá nhân qua những giọng nói chân thực, gần gũi.

Theo các nhà báo chuyên làm podcast, đây là dạng báo chí của sự tin cậy, vì người nghe dành thời gian thật sự để tiếp nhận. Đó cũng cũng là nơi phóng viên có thể thể hiện chiều sâu, cảm xúc và sự đầu tư vào nội dung. Họ nhấn mạnh rằng, để làm podcast tốt, phóng viên cần rèn luyện kỹ năng dẫn dắt, viết kịch bản audio, dựng âm thanh và đặc biệt là khả năng tương tác với cộng đồng nghe qua các nền tảng như Spotify, Apple Podcast hay Zalo.

Chị Ngọc Trang là một nhà báo “đa di năng”

Trách nhiệm xã hội trở thành yếu tố cốt lõi

“Phóng viên 4.0” không thể phát triển nếu thiếu một môi trường tòa soạn hỗ trợ chuyển đổi số. Nhiều cơ quan báo chí đã đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ, thành lập các phòng sản xuất nội dung số, xây dựng nền tảng CMS tích hợp AI và hệ thống phân tích hành vi độc giả thời gian thực.

Các chuyên gia cho rằng, làm báo thời đại mới là hành trình tái cấu trúc cả mô hình vận hành. Từ đào tạo phóng viên, tuyển dụng người làm nội dung đa kỹ năng, đến thay đổi cách đo lường hiệu quả, không phải chỉ đếm lượt đọc mà là sự tương tác, mức độ lan tỏa và giá trị xã hội. Chuyển đổi công nghệ còn là chuyển đổi tư duy làm báo, đặt độc giả làm trung tâm, lấy dữ liệu làm gốc, lấy sáng tạo làm sức mạnh cạnh tranh.

Với sự phát triển như vũ bão của công nghệ, việc cập nhật liên tục kỹ năng mới là điều bắt buộc với người làm báo trẻ. Nhiều nhà báo trẻ lựa chọn các khóa học online về dựng video, thiết kế infographic, sản xuất podcast hay sử dụng AI trong sáng tạo nội dung.

Theo nhà báo Nguyễn Đức Lợi, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam, trong thời đại số, báo chí cần chủ động chuyển đổi số, đổi mới phương thức hoạt động để bắt kịp xu hướng truyền thông hiện đại. Các cơ quan báo chí cần đầu tư công nghệ, AI, dữ liệu lớn nhằm nâng cao chất lượng thông tin; đồng thời khẳng định vai trò là nguồn tin chính thống, đấu tranh với các luồng thông tin sai lệch trên không gian mạng.

Báo chí trong kỷ nguyên số đang chịu áp lực lớn từ mạng xã hội, thị hiếu công chúng và sự phát triển của công nghệ. Tuy nhiên, chính trong bối cảnh ấy, trách nhiệm xã hội càng trở thành yếu tố cốt lõi để khẳng định vị thế và gìn giữ niềm tin công chúng.

Các nhà báo thời đại mới

Vai trò của đào tạo và tự học

Thực tế, để thích ứng với chuyển đổi số báo chí, mỗi phóng viên đã và đang nêu cao tinh thần cầu thị, không ngừng học hỏi cách thức sử dụng công nghệ và các công cụ kỹ thuật vào quá trình sản xuất nội dung. Phổ biến nhất là các phần mềm dựng video clip và thiết kế đồ họa như: CapCut, VivaVideo, Canva… Sự tiến bộ của công nghệ kỹ thuật hiện đại đã bước đầu cho phép các phóng viên sáng tạo thêm nhiều hình thức truyền thông hấp dẫn bạn đọc, người xem như: Podcast, video, e-magazine, infographic…

Nhiều phóng viên, nhà báo trẻ chia sẻ, họ thường dành buổi tối để học thêm kỹ năng mới từ các nền tảng trực tuyến hoặc là học từ đồng nghiệp giỏi trong tòa soạn. Người làm báo giờ không thể ỷ lại, ai dừng lại là sẽ bị bỏ lại phía sau.

Hiện nay, không ít trường đào tạo cũng đã tích hợp môn học về AI, dữ liệu lớn, truyền thông đa nền tảng và kỹ thuật sản xuất số. Điều này góp phần xây dựng thế hệ nhà báo mới vừa giỏi nghiệp vụ, vừa thành thạo công nghệ.

Tư duy “phóng viên 4.0” là làm báo bằng công cụ mới, cách tiếp cận mới, coi báo chí là dịch vụ thông tin, nơi độc giả là khách hàng trung tâm. Do đó, việc hiểu rõ chân dung độc giả, họ là ai, dùng nền tảng gì, thích định dạng nào, sẽ quyết định cách phóng viên định hình nội dung.

Từ cây bút đến chiếc micro, từ trang tin điện tử đến TikTok, từ bản tin chính luận đến video sáng tạo… “phóng viên 4.0” đang chuyển mình thành người kể chuyện đa phương tiện của kỷ nguyên số. Trên hành trình đó, chỉ có tư duy mở, tinh thần học hỏi và khả năng làm chủ công nghệ mới giúp nhà báo trẻ giữ được bản sắc nghề nghiệp, đồng thời tạo ra giá trị mới cho công chúng.