Lực lượng sản xuất mới và động lực vươn mình bứt phá

Đây là hội thảo quốc gia do Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Viện Chiến lược và Chính sách Kinh tế - Tài chính, Học viện Tài chính (Bộ Tài chính) phối hợp tổ chức, với sự hỗ trợ chuyên môn của Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương.

Hội thảo không chỉ là một diễn đàn học thuật uy tín mà còn mang ý nghĩa chiến lược, thể hiện tầm nhìn của Đảng và Nhà nước trong việc chủ động nắm bắt, làm chủ và phát huy các động lực phát triển mới trong bối cảnh toàn cầu đang bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, sâu sắc chưa từng có trong lịch sử nhân loại.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung chia sẻ tại sự kiện

Cơ hội song hành cùng thách thức lớn

Phát biểu đề dẫn tại hội thảo, PGS.TS Ngô Tuấn Nghĩa, Viện trưởng Viện Kinh tế chính trị học (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh) nhấn mạnh: Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư với những thành tựu vượt bậc trong trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), Internet vạn vật (IoT), công nghệ sinh học, vật liệu mới… đang tạo ra một thế hệ lực lượng sản xuất hoàn toàn khác biệt so với truyền thống.

Đây không còn là sự nâng cấp tuyến tính của tư liệu lao động hay sức lao động giản đơn, mà là bước nhảy vọt về chất, là sự hòa quyện giữa tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong một hệ sinh thái số thông minh.

NGƯT, PGS.TS Nguyễn Đào Tùng, Giám đốc Học viện Tài chính chia sẻ

Theo ông, lực lượng sản xuất mới đã và đang kiến tạo những xu hướng phát triển toàn cầu có sức ảnh hưởng sâu rộng như sự nổi lên mạnh mẽ của kinh tế số, xã hội số; quá trình chuyển đổi xanh và hình thành mô hình kinh tế tuần hoàn; sự tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu sau đại dịch COVID-19; sự bùng nổ của lao động tri thức với các mô hình làm việc linh hoạt; cùng cuộc cạnh tranh chiến lược gay gắt giữa các quốc gia về công nghệ lõi và vị thế kinh tế. Những chuyển động này không chỉ định hình tương lai phát triển của từng quốc gia, mà còn góp phần tái thiết lại trật tự kinh tế và chính trị toàn cầu.

Đối với Việt Nam, đây là cơ hội lịch sử để hiện thực hóa khát vọng phát triển nhanh và bền vững, rút ngắn khoảng cách với các nước tiên tiến. Tuy nhiên, đi kèm với đó là không ít thách thức nội tại. Việt Nam hiện vẫn đang đối mặt với khoảng cách công nghệ đáng kể so với các cường quốc, đặc biệt là trong việc làm chủ công nghệ lõi và gia nhập chuỗi giá trị toàn cầu ở các khâu có giá trị gia tăng cao.

Chất lượng nguồn nhân lực, dù có lợi thế về số lượng, vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là thiếu hụt lực lượng lao động tinh hoa có kỹ năng sáng tạo, tư duy phản biện và năng lực thích ứng cao. Thể chế và chính sách hiện hành chưa thực sự tạo đà cho đổi mới sáng tạo, trong khi hạ tầng số tuy được đầu tư mạnh mẽ nhưng vẫn còn thiếu đồng bộ và chưa đủ tầm để tạo nền tảng vững chắc cho nền kinh tế số.

PGS.TS Ngô Tuấn Nghĩa, Viện trưởng Viện Kinh tế chính trị học (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh) chia sẻ tại hội thảo

Chính vì vậy, hội thảo lần này mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Đây là dịp để các nhà khoa học, nhà quản lý và chuyên gia cùng nhau nhận diện, thảo luận và đề xuất các giải pháp kiến tạo nhằm phát triển lực lượng sản xuất mới, phù hợp với bối cảnh đặc thù của Việt Nam. Trong phát biểu định hướng, PGS.TS Ngô Tuấn Nghĩa gợi mở một số trục thảo luận trọng tâm như việc khái niệm hóa lực lượng sản xuất mới trong điều kiện Việt Nam, phân tích các tác động của nó tới quan hệ sản xuất xã hội và định hướng phát triển đất nước, cũng như vai trò then chốt của nguồn nhân lực chất lượng cao, yêu cầu cải cách thể chế và giải pháp hội nhập quốc tế để tận dụng các cơ hội hợp tác trong lĩnh vực công nghệ cao và đổi mới sáng tạo.

Nhìn từ quốc tế - mô hình gợi mở cho Việt Nam

Tại hội thảo, nhiều nhà khoa học đã chia sẻ góc nhìn lý luận và thực tiễn sâu sắc. PGS.TS Phạm Thị Túy, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế chính trị học, cho rằng lực lượng sản xuất mới chính là thước đo mức độ phát triển và năng lực cạnh tranh của một quốc gia trong bối cảnh hiện nay. Theo bà, để không đứng ngoài cuộc và tận dụng tối đa thành quả của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Việt Nam cần tiến hành một cuộc “cách mạng thể chế” mạnh mẽ, nhằm tái cấu trúc quan hệ sản xuất, từ đó tạo lập động lực mới cho phát triển kinh tế tri thức và xã hội số.

PGS.TS Phạm Thị Túy, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế chính trị học tham luận

GS.TS Nguyễn Trọng Chuẩn, Phó Chủ tịch Hội Triết học Việt Nam, Tổng Biên tập Tạp chí Nghiên cứu Triết học, cũng nhấn mạnh vai trò trung tâm của dữ liệu, công nghệ và khả năng sáng tạo trong cấu thành lực lượng sản xuất mới. Theo ông, lực lượng sản xuất mới không chỉ mở đường cho mô hình kinh tế số, kinh tế mạng mà còn là giải pháp hiệu quả để tăng trưởng bền vững, giảm thiểu tác động môi trường và xây dựng nền kinh tế xanh. Mô hình kinh tế mới này vận hành chủ yếu dựa trên công nghệ số, trong đó các giao dịch điện tử thông qua Internet trở thành phổ biến và hình thành nên nền kinh tế internet, một dạng kinh tế hoàn toàn mới.

Nhiều tham luận cũng nhấn mạnh rằng, trong bối cảnh toàn cầu hóa tiếp tục tiến triển song hành cùng xu hướng độc lập, tự chủ, các quốc gia phải tăng cường khả năng chống chịu và linh hoạt để vừa tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu, vừa bảo vệ lợi ích quốc gia trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị, công nghệ, nguồn lực và thông tin ngày càng gay gắt.

Quang cảnh hội thảo

Hội thảo cũng giới thiệu nhiều mô hình quốc tế thành công như “xã hội 5.0” của Nhật Bản, chiến lược AI toàn diện của Singapore, mô hình lực lượng sản xuất chất lượng mới tại Trung Quốc hay hệ sinh thái đổi mới mở tại các quốc gia Bắc Âu. Những mô hình này đều có điểm chung là thúc đẩy thể chế linh hoạt, đầu tư mạnh cho giáo dục, dữ liệu và công nghệ lõi, đồng thời xây dựng liên kết chặt chẽ giữa Nhà nước - doanh nghiệp - viện, trường để dẫn dắt đổi mới sáng tạo quốc gia.

Tại hội thảo, các chuyên gia nhận định rằng, Việt Nam đang có những nền tảng khởi đầu thuận lợi trong phát triển kinh tế số, chính phủ số và xã hội số. Nhiều chính sách đổi mới giáo dục, thúc đẩy khởi nghiệp, đầu tư cho công nghệ đã được triển khai.

Các đại biểu chụp ảnh lưu niệm tại chương trình

Tuy nhiên, để thực sự làm chủ lực lượng sản xuất mới, Việt Nam cần đồng bộ các giải pháp về thể chế, nguồn nhân lực, công nghệ và hội nhập quốc tế. Cần đặc biệt chú trọng đến đổi mới giáo dục - đào tạo theo hướng thực tiễn, mở rộng không gian sáng tạo, tăng cường đầu tư cho nghiên cứu phát triển (R&D) và xây dựng môi trường pháp lý thuận lợi cho các mô hình kinh tế mới.

Về tổng thể, hội thảo lan tỏa thông điệp lịch sử rằng: Trong kỷ nguyên số đầy biến động, quốc gia nào làm chủ được lực lượng sản xuất mới, quốc gia đó sẽ đi đầu trong phát triển. Phát triển lực lượng sản xuất mới không chỉ là yêu cầu về kỹ thuật, công nghệ, mà là nhiệm vụ chính trị, xã hội mang tầm chiến lược, đòi hỏi sự vào cuộc của toàn hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và toàn dân. Đó là bước đi cần thiết để khơi thông các nguồn lực mới, tạo bệ phóng vững chắc đưa đất nước tiến nhanh, tiến mạnh và tiến vững chắc vào tương lai.

Chia sẻ tại hội thảo, NGƯT, PGS.TS Nguyễn Đào Tùng, Giám đốc Học viện Tài chính nhận định: Thế giới đang chứng kiến những biến đổi sâu sắc của lực lượng sản xuất toàn cầu. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư với sự bùng nổ của công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, công nghệ sinh học, vật liệu mới và năng lượng sạch… đang tạo nên một thế hệ tư liệu sản xuất mới, nơi tri thức, sáng tạo và dữ liệu ngày càng đóng vai trò trung tâm, thay thế dần các yếu tố truyền thống như lao động, vốn và tài nguyên. NGƯT, PGS.TS Nguyễn Đào Tùng, Giám đốc Học viện Tài chính Lực lượng sản xuất mới không chỉ định hình mô hình kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, mà còn làm thay đổi cách thức sản xuất, tổ chức lao động, sở hữu tư liệu sản xuất và cấu trúc quản lý trong toàn bộ nền kinh tế. Những thay đổi mang tính nền tảng này đang đặt ra yêu cầu cấp thiết về cải cách thể chế, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và đổi mới chiến lược phát triển quốc gia”.