Di tích, bảo tàng “lột xác” để thu hút người trẻ

Từ trải nghiệm văn hóa đến hành trình khám phá số hóa

Thay vì chỉ đi dạo quanh khuôn viên, chụp vài tấm hình kỷ niệm rồi rời đi, giờ đây khách tham quan Văn Miếu – Quốc Tử Giám, đặc biệt là giới trẻ còn được trải nghiệm tương tác trực tiếp với di sản.

Hoạt động in chữ mộc bản tại đây không chỉ mang tính nghệ thuật mà còn tạo cảm giác cá nhân hóa và kết nối tinh thần. Mỗi người có thể lựa chọn chữ mang ý nghĩa may mắn, tri thức, bình an… rồi tự tay in lên giấy theo phương thức cổ truyền như một cách “gửi gắm điều ước” trong không gian văn hóa linh thiêng.

Bạn trẻ trải nghiệm in chữ mộc bản truyền thống tại không gian di sản Văn Miếu – Quốc Tử Giám.

Không dừng lại ở ban ngày, tour đêm ứng dụng công nghệ cao của Văn Miếu mới là điểm nhấn khiến nhiều bạn trẻ bất ngờ và thích thú. Tại đây, du khách có thể tham gia “thi” như sĩ tử xưa thông qua công nghệ thực tế ảo hay đắm mình trong những thước phim lịch sử được trình chiếu bằng 3D mapping sống động ngay giữa sân bia Tiến sĩ.

Chị Trần Mỹ Linh (32 tuổi, Cầu Giấy) cho biết: “Tôi từng nghĩ bảo tàng là nơi buồn tẻ, khô khan. Nhưng sau khi đi tour đêm tại Văn Miếu và xem tái hiện lịch sử ở Hỏa Lò, tôi thấy thực sự xúc động. Các con của tôi cũng hào hứng hơn khi được học lịch sử qua các trải nghiệm như thế.”

Khách tham quan tương tác với hệ thống đóng dấu khám phá, tạo trải nghiệm mang tính cá nhân hóa tại di tích.

Không chỉ Văn Miếu, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia cũng đang gây ấn tượng mạnh với trưng bày chuyên đề “Vũ khúc Thiền môn” – một mô hình ấn tượng cho việc “số hóa di sản”.

Những hiện vật quý giá của Phật giáo thời Lý như đầu chim phượng, lá đề chạm rồng hay mô hình tháp cổ được phục dựng bằng hologram, trình chiếu 3D và công nghệ phục dựng số (digital revival). Qua đó, người xem không chỉ nhìn thấy hiện vật, mà còn cảm nhận được văn hóa, mỹ thuật và triết lý tôn giáo trong từng chi tiết.

Không gian đêm Văn Miếu rực sáng với các mô hình đèn sáng tạo, đưa hình ảnh sĩ tử xưa đến gần với người trẻ.

Từ hiện vật vô tri, công nghệ đã “thổi hồn” vào các câu chuyện lịch sử. Không chỉ là “xem để biết”, giờ đây di sản được sống lại qua trải nghiệm, khiến mỗi chuyến tham quan trở thành một hành trình khám phá đa tầng: từ văn hóa, thẩm mỹ đến cảm xúc cá nhân. Đó chính là bước chuyển mình đầy tích cực, đưa văn hóa truyền thống chạm tới người trẻ bằng chính ngôn ngữ của thời đại số.

Công nghệ là cầu nối, nội dung là cốt lõi

Công nghệ số đang mở ra cánh cửa mới để bảo tàng, di tích kết nối với công chúng trẻ. Từ thực tế ảo (VR), mô hình 3D, hologram cho đến trí tuệ nhân tạo (AI), những công cụ này giúp lịch sử trở nên sinh động, gần gũi và dễ tiếp cận hơn. Tuy nhiên, theo các chuyên gia văn hóa, công nghệ chỉ là phương tiện còn nội dung mới là nền tảng cốt lõi quyết định thành công.

Không gian bảo tàng hiện đại kết hợp trưng bày và tương tác số, thu hút đông đảo người tham quan.

PGS.TS Nguyễn Văn Huy – nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam khẳng định: “Hoạt động bảo tàng luôn phải dựa trên ba trụ cột chính là: Khoa học, nghệ thuật và công nghệ. Công nghệ là yếu tố cần thiết tạo nên xương sống cho các hoạt động bảo tàng”

“Yêu cầu hài hòa giữa công nghệ và nội dung là cần thiết, tránh tình trạng một số bảo tàng hiện nay đang đầu tư ứng dụng công nghệ mới nhưng lại sơ sài về nội dung trưng bày”, PGS.TS Nguyễn Văn Huy nhấn mạnh.

Trải nghiệm không gian Văn Miếu – Quốc Tử Giám qua nền tảng số

Thực tế cho thấy, nhiều bảo tàng còn gặp không ít thách thức trong quá trình chuyển đổi số. Việc đào tạo nhân lực sử dụng thiết bị công nghệ, cập nhật nội dung số hóa hay duy trì các chương trình trải nghiệm tương tác vẫn còn manh mún, thiếu đồng bộ. Thêm vào đó, chi phí đầu tư cho công nghệ hiện đại là con số không nhỏ, trong khi nhiều bảo tàng vẫn phụ thuộc chủ yếu vào ngân sách nhà nước.

Tham quan Văn Miếu – Quốc Tử Giám, anh Lê Văn Thành (sinh viên năm 2, Đại học Văn hóa Hà Nội) chia sẻ: “Mình thích nhất là được tương tác với hiện vật qua màn hình cảm ứng. Nhưng nếu không có nội dung hay, thì công nghệ cũng chỉ như hình thức để trưng bày cho có.”

Màn trình chiếu mapping tái hiện rồng bay trên mái trong chương trình tour đêm ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám.

Tuy nhiên, vẫn có những điểm sáng đáng ghi nhận. Các chương trình, hoạt động ứng dụng công nghệ như Lửa thanh xuân, Đêm thiêng liêng... đã minh chứng rằng nếu nội dung tốt, công nghệ sẽ là chất xúc tác tuyệt vời để lan tỏa cảm xúc và tri thức lịch sử.

PGS.TS. Lê Quý Đức, nguyên Phó Viện trưởng Viện Văn hóa và phát triển, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh cho biết: “Cách làm của Văn Miếu - Quốc Tử Giám hay nhà tù Hoả Lò đã làm rất tốt khi đi được vào chiều sâu tinh thần của di tích đó hay như Hoàng thành Thăng Long cũng là một trong những điểm nhấn ấn tượng cho di tích thu hút được không chỉ giới trẻ mà nhiều khách quốc tế”

Rõ ràng, muốn giữ chân khán giả trẻ, bảo tàng không thể chỉ “đẹp bề ngoài” bằng kỹ thuật hiện đại. Cái cần chạm đến là trái tim và trí tuệ người xem, nơi lịch sử thực sự sống lại qua những câu chuyện giàu cảm xúc và ý nghĩa. Khi đó, công nghệ mới thật sự phát huy đúng vai trò là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại.

Mai Khôi