Đề tốt nghiệp môn Văn minh chứng sự chuyển mình trong dạy - học

Nhận định về đề thi Ngữ văn, cô Trịnh Thu Tuyết - giáo viên Ngữ văn, Hệ thống Giáo dục HOCMAI cho biết: Điểm khác biệt lớn nhất của đề thi Ngữ văn trong kỳ thi năm 2025 là ngữ liệu cho các câu hỏi phần Đọc hiểu và phần Viết đều không sử dụng văn bản trong cả 3 bộ sách giáo khoa hiện hành.

Thí sinh phấn khởi sau khi hoàn thành môn thi đầu tiên. Ảnh: Phạm Mạnh

Đó là kết quả của quá trình đổi mới dạy và học môn Ngữ văn trong trường phổ thông theo chương trình Giáo dục phổ thông 2018 - khi thông qua các văn bản đọc hiểu trong sách giáo khoa Ngữ văn.

Người dạy cung cấp cho người học kiến thức thể loại và tiếng Việt, hình thành kĩ năng đọc hiểu, cảm thụ, bàn luận, đối thoại… để thí sinh có thể tự chủ giải quyết các vấn đề mới mẻ của văn chương và cuộc sống trong đề thi.

Đề thi chính thức môn Ngữ văn đã bám sát cấu trúc đề thi tham khảo do Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố ngày 16/2/2025. Nội dung các câu hỏi phần Đọc hiểu và phần Viết trong đề thi đều thuộc phạm vi kiến thức và kĩ năng theo “Yêu cầu cần đạt” của môn Ngữ văn - Chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Phần I. Đọc hiểu (4 điểm) gồm 5 câu hỏi phân loại theo các mức độ nhận thức.

Hai câu hỏi số 1 và 2 đều thuộc mức độ nhận biết, trong đó câu 1 yêu cầu nhận biết về ngôi kể trong văn bản, một kiến thức về thể loại truyện kể đã rất quen thuộc với học sinh; câu 2 yêu cầu nhận biết về 2 dòng sông của quê hương Lê và Sơn, một chi tiết đã hiện hữu trong nội dung văn bản. Đây là hai câu hỏi giúp những thí sinh có lực học trung bình cũng có thể đạt điểm tối đa.

Khả năng phân loại chủ yếu xuất hiện trong các câu hỏi 3, 4, 5 ở các mức độ thông hiểu và vận dụng khi yêu cầu thí sinh có sự sâu sắc của tư duy và trải nghiệm.

Câu hỏi số 3 là câu hỏi ở mức độ thông hiểu, yêu cầu học sinh phân tích tác dụng của biện pháp tu từ so sánh trong 1 câu văn của đoạn trích - đây là câu hỏi kiểm tra đồng thời cả kĩ năng cảm thụ, kĩ năng phân tích và kiến thức tiếng Việt ở thí sinh.

Câu hỏi số 4 cũng là câu hỏi ở mức độ thông hiểu, yêu cầu thí sinh phân tích vai trò của 1 chi tiết đối với việc thể hiện nội dung văn bản.

Đây là câu hỏi có khả năng phân loại tương đối tốt khi các em phải hiểu và cảm nhận được không chỉ hoàn cảnh khó khăn của cuộc sống chiến đấu bảo vệ Tổ quốc mà còn phải cảm nhận được tình đồng đội, sự chung vai sát cánh của những người chiến sĩ - thấy được ý nghĩa của chi tiết trong việc thể hiện chủ đề của văn bản.

Câu hỏi số 5 ở mức độ vận dụng, yêu cầu học sinh vận dụng vốn văn học, vốn hiểu biết về cuộc sống, xã hội… để không chỉ lựa chọn hướng trả lời, cách tư duy và lập luận logic, xác đáng mà còn thể hiện tư duy và bản lĩnh độc lập, tự chủ khi phân tích được sự tương đồng về ý nghĩa trong 2 chi tiết của 2 văn bản, thấy được sự gắn bó thiêng liêng của mỗi con người với những vùng đất, vùng trời của quê hương đất nước.

Nhìn chung, các câu hỏi đọc hiểu vừa sức với học sinh khi kiểm tra những kiến thức, kĩ năng thuộc “Yêu cầu cần đạt” của môn Ngữ văn 2018 trong Chương trình giáo dục phổ thông 2018, đảm bảo đúng các mức độ nhận thức, có ý nghĩa thực tế với cách sống của các em sau này.

Trong khi đó phần II - Viết (6,0 điểm) đảm bảo đúng cấu trúc định dạng theo hướng dẫn của Bộ GD&ĐT ngày 16/2/2025. Với ngữ liệu đọc hiểu là văn bản văn học nên phần nghị luận xã hội viết bài văn và phần nghị luận văn học viết đoạn văn.

Cụ thể, câu 1 (2,0 điểm) là câu nghị luận văn học đưa ra yêu cầu cụ thể để thí sinh có thể viết một đoạn văn với dung lượng khoảng 200 chữ về một khía cạnh của vấn đề rút ra từ đoạn trích của phần đọc hiểu, đó là yêu cầu “Viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) phân tích tình cảm của Lê dành cho Sơn trong văn bản ở phần Đọc hiểu”.

Yêu cầu trong câu viết đoạn cũng là nội dung chính được thể hiện xúc động trong trích đoạn của văn bản; qua việc phân tích tình cảm của Lê dành cho Sơn, thí sinh không chỉ cảm nhận được nội dung của đoạn trích mà còn thực hiện được kỹ năng phân tích một bình diện quan trọng của thể loại truyện kể.

Đây cũng là những vấn đề quen thuộc trong yêu cầu cần đạt của chương trình, hy vọng sẽ không làm khó cho thí sinh.

Câu 2 (4,0 điểm): Câu viết bài văn nghị luận xã hội yêu cầu thí sinh vận dụng kết quả đọc hiểu ngữ liệu và những hiểu biết về bối cảnh đất nước, viết bài nghị luận về chủ đề: vùng trời quê hương nào cũng là bầu trời Tổ quốc.

Có thể thấy đây là vấn đề mang tâm thế truyền thống, thiêng liêng nhưng lại rất cập nhật với bối cảnh xây dựng và phát triển của đất nước, đặc biệt trong “kỷ nguyên vươn mình”.

Vấn đề vì thế vừa gần gũi, thiết thực, vừa chạm tới tình yêu quê hương đất nước rất thiêng liêng trong tâm hồn mỗi người dân Việt, đặc biệt có thể tạo hứng thú cho những học trò đang chuẩn bị bước vào ngưỡng cửa mới mẻ của cuộc sống, nơi các em không chỉ trau dồi, phát huy năng lực và bản lĩnh cá nhân, mà còn phải luôn tự nhắc mình giữ trái tim ấm nóng với quê hương đất nước. Tư tưởng của bài luận cũng sẽ rất phù hợp với xu hướng đổi mới, hòa nhập của thời đại.

Là môn thi mở đầu cho kì thi tốt nghiệp THPT năm 2025, kỳ thi đầu tiên của chương trình Giáo dục phổ thông 2018, đề thi môn Ngữ văn đã có những thay đổi cơ bản theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh; bảo đảm đúng quy định về cấu trúc, định dạng đề thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025 đã được Bộ GD&ĐT công bố, bám sát “Yêu cầu cần đạt” về kiến thức và kĩ năng môn Ngữ văn - chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

Từ cấu trúc đề, nội dung ngữ liệu tới những cách đặt vấn đề trong hai phần Đọc hiểu và phần Viết đều cho thấy những nỗ lực đổi mới, đem lại nhiều hứng thú, thách thức và cơ hội cho các thí sinh ham hiểu biết, khám phá, có tư duy và kiến giải độc lập về các vấn đề trong văn chương cũng như cuộc sống xã hội.

Các thế hệ giáo viên, học sinh cũng như xã hội nói chung vẫn chờ đợi những bước đi mạnh mẽ hơn trong hành trình đổi mới, chờ đợi những đề thi Ngữ văn đẹp, tiếp cận năng lực học sinh, góp phần hình thành những năng lực và phẩm chất cần thiết của các thế hệ người Việt Nam trong tương lai.