Đột phá phát triển khoa học công nghệ trong giáo dục đại học

Hệ thống giáo dục đại học đóng vai trò nòng cốt trong phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Các trường đại học đang cụ thể hóa các hoạt động gắn đào tạo với nghiên cứu, đổi mới sáng tạo, hợp tác doanh nghiệp, chủ động nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu để hiện thực hóa Nghị quyết 57.

Cơ hội "chuyển mình" mạnh mẽ

Quán triệt triển khai thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết, dù có nhiều khó khăn, thách thức nhưng ngành giáo dục đang đứng trước cơ hội lớn để phát triển đột phá, chuyển biến mạnh mẽ trong toàn ngành.

TS Trương Quốc Việt, Phó Chánh văn phòng Học viện Hành chính và Quản trị công cho biết, giáo dục là một trong những ngành chịu tác động nhiều nhất khi trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng phát triển.

“Chuyển đổi số là xu hướng tất yếu mà mọi cá nhân, tổ chức đều phải triển khai để thích ứng với kỷ nguyên số và lĩnh vực giáo dục càng phải tiên phong thực hiện điều này.

Do đó, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong các cơ sở giáo dục đại học đã trở thành một yêu cầu mang tính bắt buộc và các trường đại học cũng đang chủ động thực hiện các giải pháp để thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số”, TS Trương Quốc Việt khẳng định.

Tại Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQGHN), TS Lê Khánh Cường, Chủ nhiệm Bộ môn Chính sách công cho biết, nhà trường đã xác định khoa học - công nghệ và chuyển đổi số là nền tảng đột phá trong đổi mới quản trị đại học.

TS Lê Khánh Cường - Chủ nhiệm Bộ môn Chính sách công, Khoa Kinh tế phát triển, Trường ĐH Kinh tế - ĐHQGHN

“Tinh thần này đã được thể hiện xuyên suốt trong Nghị quyết 900 của Đảng ủy nhà trường, trong đó nêu rõ: “Xây dựng mô hình trường đại học thông minh, khẳng định vị thế quốc tế bằng quản trị số và đổi mới sáng tạo” là định hướng chiến lược của giai đoạn 2025-2030”, TS Lê Khánh Cường cho biết.

Theo đó, Trường Đại học Kinh tế đã triển khai hàng loạt các chương trình như phát triển hệ thống quản trị đại học số toàn diện, tích hợp cơ sở dữ liệu lớn (Big Data) từ đào tạo, khảo thí, nghiên cứu đến nhân sự, tài chính - tạo nền tảng ra quyết định theo thời gian thực; ứng dụng AI trong hỗ trợ cố vấn học tập, phân tích học liệu và thiết kế chương trình cá nhân hóa cho người học...

Đồng thời, trường triển khai số hóa toàn bộ văn bản quản trị và quy trình đào tạo, gắn với các chỉ số kiểm định quốc tế như ACBSP, QS, THE; thúc đẩy nghiên cứu ứng dụng và tư vấn chính sách với nhiều diễn đàn mang tầm quốc tế như Diễn đàn Kinh tế Việt Nam - BRICS, Diễn đàn hợp tác Việt - Mỹ, Hội thảo Kinh tế biển Việt Nam…

Hội nghị Nghiên cứu Khoa học Sinh viên cấp trường năm học 2024 - 2025 tại Trường Đại học Kinh tế, ĐHQGHN

TS Lê Khánh Cường đánh giá, các cơ sở giáo dục đại học đang bước vào giai đoạn “vàng” của chuyển đổi số giáo dục với nhiều thuận lợi nổi bật như chủ trương chuyển đổi số được Đảng, Nhà nước xác lập rõ nét, với các nghị quyết quan trọng như 57-NQ/TW và Chiến lược quốc gia về cách mạng công nghiệp 4.0.

“Ngoài ra, hạ tầng công nghệ được đầu tư đồng bộ. Các trường đại học lớn đã bắt đầu hình thành trung tâm dữ liệu, thư viện số, hệ thống học tập LMS tích hợp AI. Bên cạnh đó, nhu cầu thực tiễn thúc đẩy đổi mới, sinh viên, giảng viên đều đòi hỏi môi trường số linh hoạt, sáng tạo và tiếp cận tri thức toàn cầu”, TS Lê Khánh Cường nhấn mạnh.

Khắc phục tâm lý “chờ chỉ đạo”, ngại đổi mới

Từ thực tiễn triển khai các chương trình, TS Lê Khánh Cường cho rằng, quá trình triển khai chuyển đổi số và phát triển khoa học công nghệ tại các cơ sở giáo dục đại học hiện nay vẫn còn nhiều khó khăn rất lớn đòi hỏi những giải pháp đồng bộ.

“Hiện nay, có sự thiếu đồng bộ về năng lực công nghệ giữa các trường, đặc biệt là ở nhóm trường vùng sâu, vùng xa hoặc các cơ sở đào tạo không chuyên về công nghệ. Trong khi đó, lại có tình trạng ngắt quãng giữa ý chí chính trị và nguồn lực triển khai.

Có chủ trương rõ ràng nhưng nhiều nhà trường thiếu kinh phí, thiếu nhân lực chất lượng cao nên rất khó để hiện thực hóa các mục tiêu.

Thách thức lớn nhất nằm ở tư duy quản trị. Một số cán bộ quản lý, giảng viên vẫn quen với mô hình cũ, chưa chủ động thích ứng, thậm chí có tâm lý “chờ chỉ đạo”, ngại đổi mới”, TS Lê Khánh Cường chia sẻ.

Do đó, giải pháp đầu tiên được nhắc đến chính là phát huy vai trò của người đứng đầu. Theo TS Trương Quốc Việt, yếu tố quyết định thành công của việc ứng dụng chuyển đổi số trong giáo dục đại học chính là chuyển đổi tư duy nhận thức.

"Đầu tiên là xuất phát từ nhận thức của chính ban lãnh đạo và toàn thể viên chức, người lao động của các cơ sở giáo dục đại học. Đặc biệt là nhận thức và quyết tâm hành động chuyển đổi số của người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học. Vì chuyển đổi số đầu tiên là chuyển đổi nhận thức rồi mới đến yếu tố công nghệ”, TS Trương Quốc Việt cho hay.

Do đó, ban lãnh đạo của cơ sở giáo dục phải có tầm nhìn chiến lược về đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Trên cơ sở đó lập kế hoạch và lộ trình cụ thể cho từng công việc, từng bộ phận, từng cá nhân trong đơn vị với các mốc thời gian triển khai cụ thể.

Trường Đại học Thành Đô triển khai giảng dạy học phần “trí tuệ nhân tạo AI và ứng dụng” trong các chương trình đào tạo

Cùng quan điểm, TS. Lê Khánh Cường cho rằng, cần phát huy vai trò hạt nhân lãnh đạo của Đảng ủy các cấp, như mô hình Nghị quyết 900 đã thực hiện thành công tại Trường Đại học Kinh tế (ĐHQGHN).

“Bên cạnh đó, mỗi cơ sở giáo dục cần xây dựng một chiến lược chuyển đổi số riêng, phù hợp với đặc thù và mục tiêu của mình”, TS Lê Khánh Cương nhấn mạnh.

Đặc biệt, các cơ sở giáo dục cần đầu tư phát triển năng lực đội ngũ. Công nghệ chỉ phát huy hiệu quả khi được vận hành bởi con người có đủ năng lực.

Các trường cần triển khai chương trình đào tạo, bồi dưỡng cho giảng viên và cán bộ về kỹ năng số, quản trị dữ liệu và phương pháp sư phạm thích ứng với môi trường số.

Với nguồn lực gần 90.000 giảng viên và hơn 2 triệu sinh viên, đây là tiềm năng nhân lực khổng lồ để thúc đẩy khoa học công nghệ, đóng góp khoảng 85% tổng số công bố quốc tế của cả nước.

Việc xây dựng trường đại học số đòi hỏi nguồn lực đầu tư lớn và dài hạn. Các trường cần xây dựng chiến lược tài chính bền vững; đồng thời chủ động thiết lập các liên minh chiến lược với doanh nghiệp công nghệ, tổ chức quốc tế để cùng phát triển nền tảng và nội dung số, cũng như đẩy mạnh chuyển giao công nghệ.

Cũng cần gắn liền đổi mới sáng tạo với việc định vị thương hiệu và xếp hạng đại học. Chuyển đổi số cần được xem là công cụ tạo lợi thế cạnh tranh toàn cầu.

Việc tích hợp các tiêu chí về số hóa và đổi mới vào mục tiêu chiến lược sẽ trực tiếp tác động đến việc nâng cao thứ hạng của các trường trong các bảng xếp hạng quốc tế (QS, THE, Webometrics), qua đó nâng cao uy tín và sức hút của giáo dục đại học Việt Nam.

Nghị quyết 57 đặt ra mục tiêu lấy chuyển đổi số, công nghệ cao và đổi mới sáng tạo là 3 mũi nhọn đột phá đưa đất nước trở thành quốc gia phát triển giàu mạnh, hùng cường trong kỷ nguyên tới. Trong đó, phát triển công nghệ cao, khoa học công nghệ là gốc, là giá trị cốt lõi.

Để thực hiện thành công mục tiêu này, nhà khoa học, các trường đại học, viện nghiên cứu có vai trò then chốt. Các trường đại học không đổi mới quyết liệt thì giáo dục đại học không thay đổi và “cất cánh” được; dẫn đến khoa học công nghệ không phát triển như kỳ vọng của Nghị quyết 57.

Việc triển khai Nghị quyết 57 trong giáo dục đại học là một quá trình có hệ thống, bắt đầu từ sự thay đổi trong nhận thức chiến lược và được thực thi bằng các giải pháp toàn diện.

Thông qua đó, các trường đại học không chỉ nâng cao hiệu quả hoạt động mà còn khẳng định vai trò là trung tâm tri thức, động lực chính cho sự phát triển khoa học công nghệ của quốc gia.