Đạo đức nghề nghiệp trên lằn ranh công nghệ

Công nghệ là “trợ thủ đắc lực”

Là một minh chứng điển hình cho thế hệ nhà báo 4.0 năng động, chủ động nắm bắt công nghệ, phóng viên Phương Mai (Tạp chí Lao động và Công đoàn) khẳng định, là một nhà báo trẻ thuộc thế hệ 4.0, chị luôn coi công nghệ là một ‘trợ thủ đắc lực’ trong quy trình tác nghiệp và sáng tạo nội dung.

Với sự hỗ trợ của các công cụ như ChatGPT để lên ý tưởng, NotebookLM để hệ thống hóa thông tin, ứng dụng ghi âm và chuyển đổi giọng nói thành văn bản Shakker hay các phần mềm AI bóc băng phỏng vấn, phóng viên Phương Mai có thể rút ngắn đáng kể thời gian xử lý thông tin. Từ việc ghi chép nhanh, hệ thống hóa ý tưởng, viết bài cho đến thiết kế infographic trực quan, dựng podcast âm thanh hay tạo ảnh minh họa sinh động, công nghệ đã giúp chị tối ưu hóa quy trình làm việc.

Phóng viên trẻ Phương Mai (Tạp chí Lao động và Công đoàn) tác nghiệp trong chuyến công tác tại làng Nủ tháng 12/2024

“Khi cần chuẩn bị nội dung nhanh cho một tin tức hay sự kiện nóng, AI giúp tôi sàng lọc dữ liệu, tóm lược ý chính, thậm chí gợi ý cấu trúc bài viết rất mạch lạc. Lợi thế lớn nhất, theo tôi, chính là tăng tốc độ và mở rộng biên độ sáng tạo. Tôi có thể biến một nội dung khô khan thành video tương tác, bản tin podcast hấp dẫn hay một chuỗi infographic trực quan để truyền tải đến công nhân - đối tượng độc giả đặc thù của Tạp chí Lao động và Công đoàn - một cách dễ hiểu, dễ chia sẻ nhất”, phóng viên Phương Mai nhấn mạnh.

Cùng quan điểm, nhà báo Bích Ngọc (VOV1, Đài Tiếng nói Việt Nam) nhìn nhận, cuộc cách mạng 4.0 đang tạo ra sự thay đổi nhanh chóng và mạnh mẽ trong toàn bộ hoạt động báo chí. Giữa môi trường truyền thông mở, các nhà báo, đặc biệt là nhà báo trẻ, được thỏa sức sáng tạo ra những sản phẩm truyền thông mới, đa dạng về hình thức, phong phú về nội dung. Những thuật ngữ như infographics, megastory, e-magazine, long-form… đã không còn xa lạ, mang đến những "món ăn tinh thần" mới mẻ, hấp dẫn, vượt xa khuôn khổ những bài báo chỉ gồm chữ viết và ảnh minh họa đơn thuần.

Nhà báo Bích Ngọc (VOV1, Đài Tiếng nói Việt Nam) trong chuyến công tác Trường Sa năm 2025

Nhà báo Bích Ngọc bày tỏ, công nghệ đã tạo cho các phóng viên, nhà báo những cơ hội tuyệt vời để sáng tạo, trau dồi kỹ năng, cập nhật công nghệ để tự làm mới những tác phẩm báo chí của mình. Sự cạnh tranh giữa các loại hình truyền thông, đặc biệt là các sản phẩm truyền thông mới vừa “làm khó” nhưng cũng vừa là động lực để những người làm báo trẻ bắt kịp xu hướng phát triển của thời đại.

Nhà báo Nguyễn Việt Anh, Tổng Thư ký báo Sức khỏe và Đời sống, cho rằng, chúng ta đang bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên cách mạng công nghiệp 4.0, thời đại thiết bị di động và công nghệ ngày càng được hiện đại hóa, mạng xã hội trở nên phổ biến và được sử dụng rộng rãi. Điều này đã đặt ra cho báo chí Việt Nam cùng với đội ngũ những nhà báo trẻ nhiều thời cơ và cả những thách thức, đặc biệt là những nhà báo trẻ có đầy đủ tố chất, năng lực làm chủ tri thức và ứng dụng khoa học công nghệ vào hoạt động báo chí truyền thông.

Trải nghiệm thực mới là “linh hồn” của tác phẩm báo chí

Không phủ nhận vai trò của công nghệ nhưng phóng viên Phương Mai cũng thẳng thắn nhìn nhận những thách thức không nhỏ đi kèm. “Việc làm chủ công cụ đòi hỏi mình phải có tư duy phản biện, không ỷ lại vào AI.

Công nghệ có thể gợi ý, nhưng góc nhìn báo chí, cảm xúc và khả năng kiểm chứng, chọn lọc thông tin vẫn là nhiệm vụ cốt lõi của người làm báo. Một bài viết hấp dẫn và có chiều sâu không thể chỉ dựa vào thuật toán, mà cần sự tỉnh táo và tâm huyết của người cầm bút. Công nghệ dù mạnh mẽ đến đâu vẫn cần sự định hướng và "bộ lọc" của người làm báo để phát huy tối đa giá trị và tránh những sai sót không đáng có”, phóng viên Phương Mai lưu ý.

Nếu công nghệ là “trợ thủ đắc lực” giúp nhà báo 4.0 tăng tốc và mở rộng khả năng sáng tạo thì chính những trải nghiệm thực tế, những rung động từ cuộc sống mới là yếu tố thổi hồn, tạo nên chiều sâu và giá trị bền vững cho mỗi tác phẩm báo chí.

Phóng viên các cơ quan báo chí Hà Nội tác nghiệp tại mũi Cà Mau (Ảnh: Nguyệt Ánh)

Nhiều nhà báo đồng tình rằng, trong quá trình phát triển của công nghệ ngày nay, tâm thế, trách nhiệm, đạo đức của nhà báo là quan trọng nhất. Nền tảng công nghệ chỉ là phương tiện, còn bản lĩnh chính trị, chuyên môn nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp của người làm báo mới quyết định "tầm" của sản phẩm.

Bên cạnh việc làm chủ công nghệ, điều nhà báo trẻ Phương Mai và nhiều đồng nghiệp tâm niệm chính là giữ gìn "ngọn lửa nghề" giữa vô vàn áp lực của làm báo hiện đại.

Chị kể về chuyến tác nghiệp tới Làng Nủ (Lào Cai) ngay sau trận lũ quét kinh hoàng tháng 9/2024. “Đó là một trong những trải nghiệm giúp tôi hiểu rằng, nghề báo không chỉ là ghi nhận sự kiện mà còn là sẻ chia, là cầu nối giữa nỗi đau và hy vọng, giữa người dân với những giải pháp thiết thực. Những chuyến đi ấy, những ánh mắt người lao động nhìn mình đầy hy vọng khi thấy phóng viên tới hiện trường, chính là “ngọn lửa” tôi giữ trong tim”, phóng viên Ngọc Mai tâm huyết chia sẻ.

Làm báo trong thời đại số, áp lực từ lượt xem, deadline gấp rút, hay những lời mời gọi làm nội dung “ăn liền”, dễ dãi để câu kéo sự chú ý là không thể tránh khỏi. Phóng viên Phương Mai luôn tự nhắc nhở bản thân: “Giá trị lâu dài không đến từ con số lượt view chóng vánh, mà từ sự tin cậy và đồng cảm người đọc dành cho mình. Đó là động lực lớn hơn mọi thành tích ảo. Chính những trải nghiệm thực tế, những cuộc gặp gỡ, tiếp xúc với các số phận, những câu chuyện đời thường mới là nguồn cảm hứng bất tận, là “linh hồn” thổi sự sống vào mỗi tác phẩm báo chí”.

Những “chìa khóa vàng” giữ “lửa nghề”

Nhà báo Bích Ngọc cho rằng, công nghệ mang lại cơ hội đổi mới nội dung nhưng cũng kéo theo không ít rủi ro, lan truyền tin giả, xâm phạm quyền riêng tư, đến việc sử dụng hình ảnh deepfake hay nội dung giật gân để câu view.

Còn phóng viên Phương Mai thì cho rằng, là một nhà báo trẻ, chị hiểu rõ mình đang đi trên một lằn ranh: Hoặc trở thành người dẫn đường bằng sự chính xác và nhân văn, hoặc bị cuốn vào vòng xoáy “công nghệ hoá phi đạo đức”.

Điều này đồng nghĩa với việc, đội ngũ những người làm báo trẻ hiện nay bên cạnh việc thường xuyên chú trọng bồi dưỡng về năng lực chuyên môn nghiệp vụ thì việc giữ gìn, rèn luyện phẩm chất đạo đức và đặc biệt là nâng cao bản lĩnh chính trị là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Thách thức trong việc nhận diện, đấu tranh với thông tin bịa đặt, xấu độc, thách thức trong việc vượt qua những cám dỗ để có những tác phẩm có “tâm”, có “tầm” ngày càng lớn.

Phóng viên tác nghiệp tại buổi khám bệnh miễn phí cho nhân dân trên địa bàn huyện Mê Linh, TP Hà Nội

Nhìn lại chặng đường lịch sử 100 năm, nền báo chí cách mạng Việt Nam đã luôn đồng hành, sát cánh cùng những bước thăng trầm của dân tộc. Báo chí đã luôn thể hiện tinh thần chiến đấu, mà ở đó “Mỗi nhà báo là một chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”.

Trước vô vàn cơ hội và thách thức của thời đại 4.0, “đam mê”, “bản lĩnh” và “trách nhiệm” được coi là những “chìa khóa vàng” giúp những người làm báo trẻ hôm nay giữ được “lửa nghề” và “đứng vững”.

Họ không chỉ là những người nhanh nhạy với công nghệ, mà còn phải là những chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng - văn hóa, kiên định với mục tiêu lý tưởng của báo chí cách mạng, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Thế hệ nhà báo trẻ 4.0 như Phương Mai, Bích Ngọc… đang chứng tỏ họ kế thừa xứng đáng truyền thống, mang trong mình khát vọng đổi mới, để mỗi tác phẩm không chỉ nhanh nhạy, hấp dẫn mà còn chính xác, nhân văn và thực sự có ích cho cộng đồng.