Căn cứ pháp lý "sắc bén" giảm thiểu rác thải nhựa

Ban hành các chính sách đặc thù xử lý rác thải nhựa

Theo số liệu từ Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị, mỗi ngày Thủ đô phát sinh khoảng 7.000 - 7.500 tấn rác thải rắn sinh hoạt. Trong đó, rác thải nhựa, với đặc tính khó phân hủy, đang âm thầm gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho môi trường sống.

Mỗi ngày Thủ đô phát sinh khoảng 7.000 - 7.500 tấn rác thải rắn sinh hoạt (Ảnh minh họa)

Vì thế, giảm rác thải nhựa là một trong những bước đi nền tảng để Hà Nội vươn tới mô hình thành phố đáng sống - nơi con người hài hòa với thiên nhiên và công nghệ.

Việc hạn chế sản phẩm nhựa và túi ni lông được Hà Nội đặc biệt quan tâm trong nhiệm vụ chiến lược cải thiện chất lượng môi trường không khí và xử lý rác thải.

Với những quy định toàn diện và nội dung đột phá, Luật Thủ đô 2024 có hiệu lực từ đầu năm nay đã đặt nền móng pháp lý vững chắc cho Hà Nội giải quyết hiệu quả vấn đề này.

Một trong những điểm mới nổi bật của Luật Thủ đô 2024 là quy định rõ trách nhiệm trong việc giảm phát thải nhựa tại các cấp chính quyền, cơ sở sản xuất và người dân.

Đây là cơ sở pháp lý đầu tiên trong cả nước quy định cụ thể về phân loại rác tại nguồn, khuyến khích sản phẩm thân thiện môi trường, cấm dùng bao bì nhựa khó phân hủy trong một số ngành nghề.

Bên cạnh đó, căn cứ pháp lý cốt lõi liên quan trực tiếp đến việc kiểm soát ô nhiệm nhựa được quy định tại Điều 28 của Luật.

Cụ thể, Điểm d, Khoản 2, Điều 28 đã trao quyền cho Hội đồng Nhân dân thành phố Hà Nội quy định biện pháp giảm phát thải nhựa trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và sinh hoạt trên địa bàn thành phố; quy định biện pháp hỗ trợ, ưu đãi đối với hoạt động xử lý, sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và tiêu dùng liên quan đến tái chế rác thải sử dụng kỹ thuật hiện có tốt nhất. Đây sẽ là hành lang pháp lý quan trọng để Hà Nội kiểm soát ô nhiễm nhựa.

Phân loại rác là một trong những giải pháp hạn chế rác thải nhựa

Theo Luật sư Nguyễn Hưng Quang, Phó chủ tịch Hội Luật Quốc tế Việt Nam, vấn đề giảm phát thải nhựa đã được quy định tại Điều 73 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 song mới chỉ quy định trách nhiệm của UBND cấp tỉnh chỉ đạo tổ chức việc thu gom, xử lý chất thải nhựa trên địa bàn.

Khi Luật Thủ đô năm 2024 có hiệu lực, việc kiểm soát ô nhiễm nhựa mới thực sự rõ ràng. Đáng quan tâm hơn, lần đầu tiên, trách nhiệm giảm phát thải nhựa được quy định cụ thể, không chỉ với chính quyền các cấp, mà còn với các cơ sở sản xuất, kinh doanh và người dân Thủ đô.

Đồng quan điểm, Tiến sĩ Trần Văn Miều, Phó chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đánh giá, Điều 28 của Luật Thủ đô 2024 đi xa hơn, cho phép Hà Nội chủ động can thiệp vào toàn bộ vòng đời của sản phẩm nhựa từ khâu sản xuất, kinh doanh đến tiêu dùng.

Điều này tạo tiền đề pháp lý quan trọng để thành phố hiện thực hóa mục tiêu giảm 50% rác thải nhựa sinh hoạt vào năm 2030.

Theo các chuyên gia pháp lý, quy định này giải quyết những vướng mắc trong thực tế lâu nay do pháp luật hiện hành chưa quy định cụ thể các biện pháp khuyến khích tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân đầu tư cho các phương thức sản xuất, kinh doanh cũng như sử dụng, tiêu dùng sản phẩm, dịch vụ có mức độ phát thải nhựa thấp trên địa bàn Thủ đô; đề ra các biện pháp hỗ trợ, ưu đãi đối với hoạt động xử lý, sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng liên quan đến tái chế rác thải.

Lộ trình giảm rác thải nhựa quyết liệt

Với yêu cầu sớm triển khai các quy định trong Luật, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội đang lấy ý kiến góp ý về dự thảo Nghị quyết quy định về biện pháp giảm phát nhựa thực hiện điểm d khoản 2 Điều 28 Luật Thủ đô.

Theo đó, dự thảo đã đưa ra các biện pháp cụ thể giảm phát thải nhựa trong hoạt động sản xuất, sinh doanh, dịch vụ và sinh hoạt trên địa bàn thành phố với từng lộ trình nhất định, rõ ràng cùng các mốc thời gian cụ thể.

Theo đó, để giảm phát thải nhựa trong hoạt động sản xuất, dự thảo yêu cầu: Từ ngày 1/1/2030, các doanh nghiệp sản xuất có sử dụng nhựa trong các sản phẩm, bao bì sử dụng tối thiểu 25% nhựa tái chế trong các sản phẩm, bao bì đó. 

Từ ngày 1/1/2031, dừng sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần (trừ sản phẩm được chứng nhận nhãn sinh thái Việt Nam), bao bì nhựa khó phân hủy sinh học (gồm túi ni lông khó phân hủy sinh học, hộp nhựa xốp đóng gói, chứa đựng thực phẩm) và sản phẩm, hàng hóa chứa vi nhựa, trừ trường hợp sản xuất để xuất khẩu và trường hợp sản xuất, nhập khẩu bao bì nhựa khó phân hủy sinh học để đóng gói sản phẩm, hàng hóa bán ra thị trường.

Đẩy mạnh tuyên truyền chống ô nhiễm nhựa đến người dân

Để giảm phát thải nhựa trong hoạt động kinh doanh, dịch vụ, từ ngày 1/1/2026, các trung tâm thương mại, siêu thị, khách sạn, khu du lịch không cung cấp miễn phí túi ni lông khó phân hủy để chứa, đựng sản phẩm, hàng hoá.

Đặc biệt, dự thảo cũng quy định rõ lộ trình sử dụng rác thải nhựa với các hoạt động sinh hoạt chung: Từ ngày 1/1/2026, không sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần; không sử dụng băng rôn, chai, cốc, ống hút, bát, đũa nhựa... dùng một lần tại công sở và trong các hội nghị, hội thảo, cuộc họp và ngày lễ, ngày kỷ niệm và các sự kiện khác; ưu tiên lựa chọn các sản phẩm tái chế, thân thiện với môi trường.

Từ ngày 1/6/2026, không sử dụng vật dụng làm bằng nhựa sử dụng một lần (trừ sản phẩm được chứng nhận nhãn sinh thái Việt Nam), bao bì nhựa khó phân hủy sinh học để chứa đựng, tiếp xúc với thực phẩm. Từ ngày 1/1/2032 không sử dụng sản phầm, hàng hoá chứa vi nhựa.

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Minh Tấn, việc xây dựng và ban hành 2 Nghị quyết quy định giảm rác thải nhựa và hỗ trợ thực hiện là hết sức cần thiết và có tính thực tiễn cao.

Được biết, dự kiến trong kỳ họp chuyên đề diễn ra vào tháng 6 này, HĐND thành phố Hà Nội sẽ xem xét, thông qua 2 Nghị quyết của HĐND thành phố quy định biện pháp giảm phát thải nhựa và Nghị quyết quy định biện pháp hỗ trợ ưu đãi đối với hoạt động tái chế rác thải có sử dụng kỹ thuật hiện có tốt nhất.

Các chuyên gia và người dân đều đánh giá cao các quy định tiến bộ của Luật Thủ đô 2024 với các cơ chế đặc thù sẽ tạo điều kiện để Thủ đô thực hiện tốt hơn các hoạt động bảo vệ môi trường.

Việc biến quy định thành hành động thực tiễn đòi hỏi sự phối hợp xuyên suốt giữa chính quyền, doanh nghiệp và người dân.

Không chỉ cần quyết tâm, Hà Nội còn cần một cơ chế vận hành linh hoạt, minh bạch và gắn trách nhiệm cụ thể cho từng nhóm đối tượng; việc phân loại rác tại nguồn theo mô hình 3R (Tiết giảm - Tái sử dụng - Tái chế) phải được xem là biện pháp trọng tâm.

Luật Thủ đô 2024 đã mở ra một con đường mới với hành lang pháp lý vững chắc. Vấn đề còn lại là sự quyết tâm trong triển khai, sự phân công "rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm" của các cấp chính quyền và quan trọng hơn cả là sự thay đổi trong nhận thức và hành động của mỗi người dân Thủ đô. Chỉ khi đó, cuộc chiến chống rác thải nhựa mới có thể thành công, góp phần xây dựng Hà Nội thực sự là một Thủ đô xanh - sạch - đẹp, văn minh và đáng sống.