Mỗi nhà báo phải là người kể chuyện văn hóa thực thụ

Điều này được PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang, Phó Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền thẳng thắn chỉ ra tại Diễn đàn “Vai trò của báo chí trong việc thúc đẩy phát triển các ngành công nghiệp văn hóa” vừa được tổ chức mới đây tại Hải Phòng.

Báo chí là mắt xích không thể thiếu trong chuỗi giá trị CNVH

Theo PGS.TS Nguyễn Trường Giang, báo chí truyền cảm hứng, sáng tạo nội dung, khẳng định vai trò của báo chí như một phần của công nghiệp văn hóá (CNVH). Trong hệ sinh thái CNVH, báo chí không chỉ đóng vai trò là “kênh truyền dẫn” quảng bá sản phẩm, dịch vụ, mà còn chính là một phần cấu thành quan trọng của chuỗi giá trị sáng tạo.

Với đặc thù sản xuất nội dung, sáng tạo thông tin, kể chuyện xã hội, báo chí vừa là người đồng hành, vừa là chủ thể trực tiếp tạo ra sảnphẩm văn hóa, đóng góp vào sự phát triển chung của CNVH quốc gia.

Những tác phẩm báo chí, từ phóng sự, phỏng vấn, tọa đàm đến các sản phẩm đa phương tiện như podcast, video, đồ họa dữ liệu… trở thành một phần của dòng chảy sáng tạo văn hóa. Các sản phẩm này không chỉ truyền tải câu chuyện, ý nghĩa của sản phẩm, dịch vụ văn hóa khác, mà bản thân chúng cũng mang tính giải trí, giáo dục, nghệ thuật, tham gia vào đời sống tinh thần của công chúng.

PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang, Phó Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền (ngồi giữa)

“Quan trọng hơn, báo chí có tác động đa chiều trong hoạt động sáng tạo CNVH: Vừa khơi gợi cảm hứng sáng tạo, vừa hình thành thị hiếu, vừa mở rộng không gian tiếp cận sản phẩm văn hóa, vừa thúc đẩy hợp tác đa ngành.

Chính nhờ vai trò này, báo chí giúp kết nối các lĩnh vực, ngành nghề khác nhau trong CNVH, từ xuất bản, âm nhạc, điện ảnh đến mỹ thuật, du lịch, thiết kế sáng tạo, tạo ra sức cộng hưởng lớn, lan tỏa mạnh mẽ giá trị văn hóa Việt Nam ra thị trường quốc tế”, PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang nói.

Theo chuyên gia, khi nhận diện báo chí như một chủ thể sáng tạo độc lập và là mắt xích không thể thiếu trong chuỗi giá trị CNVH sẽ giúp nâng cao vị thế của báo chí, đồng thời mở ra những cơ hội mới để ngành báo chí tham gia sâu rộng, chủ động hơn vào sự phát triển bền vững của CNVH Việt Nam.

Thiếu chiến lược nội dung, nguồn nhân lực

Nhận diện về thách thức đối với báo chí trong phát triển CNVH, chuyên gia này cho rằng, CNVH là lĩnh vực có tính chất liên ngành và yêu cầu sự kết hợp chặt chẽ giữa sáng tạo nghệ thuật, công nghệ, sản xuất, quản trị thị trường và đặc biệt là bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay nhiều người làm báo, kể cả những phóng viên giàu kinh nghiệm còn thiếu kiến thức nền tảng về CNVH, cũng như chưa có cái nhìn toàn diện về cách thức vận hành của lĩnh vực này. Họ thiếu trải nghiệm trực tiếp với các lĩnh vực sáng tạo như phim ảnh, âm nhạc, thời trang, trò chơi điện tử, thiết kế sáng tạo, mỹ thuật, nghệ thuật biểu diễn… nên thường tiếp cận vấn đề theo lối tường thuật sự kiện bề nổi, chưa đi sâu phân tích mô hình kinh doanh, chuỗi giá trị sáng tạo, tác động chính sách hay những thách thức đặc thù của các doanh nghiệp tham gia phát triển CNVH.

Hệ quả là các sản phẩm báo chí về CNVH phần lớn mang tính đưa tin, giới thiệu, quảng bá bề mặt, chưa tạo ra được những tuyến bài phân tích, điều tra, phản biện xã hội sâu sắc. Công chúng vì vậy cũng thiếu cơ hội hiểu đầy đủ những giá trị, ý nghĩa, khó khăn, thách thức mà sản phẩm, dịch vụ văn hóa Việt Nam mang theo khi bước ra thị trường.

Hơn nữa, phần lớn nội dung báo chí liên quan đến CNVH mới dừng ở mức phản ánh theo sự kiện đơn lẻ, như một buổi ra mắt phim, một lễ hội, một triển lãm hay một sản phẩm mới, mà chưa có nhiều tuyến bài mang tính liên kết, hệ thống hoặc theo dõi quá trình phát triển của các ngành cụ thể trong CNVH.

Điều này phản ánh sự thiếu đầu tư cả về mặt chiến lược nội dung lẫn nguồn nhân lực chuyên biệt. Ở nhiều tòa soạn, CNVH thường nằm rải rác trong các tiểu mục văn hóa – giải trí hoặc kinh tế - xã hội. Các phóng viên phụ trách mảng này thường phải kiêm nhiệm nhiều đề tài, không có điều kiện đi sâu nghiên cứu hoặc xây dựng mạng lưới cộng tác viên, chuyên gia, doanh nghiệp trong ngành. Điều này khiến việc đưa tin về CNVH mang tính rời rạc, thiếu chiều sâu.

PGS.TS Nguyễn Trường Giang cũng thẳng thắn bày tỏ: “Hiện nay, truyền thông số đóng góp nhiều để con người xích lại gần nhau. Nhưng là một trong những tác nhân, lấy đi một lớp nhà báo thiếu thực tiễn, tạo ra những "nhà báo salon: chỉ ngồi trong phòng lạnh, "đẻ" ra những tác phẩm giống nhau.

Do vậy, để đóng góp cho CNVH, thì mỗi bài báo phải là một tác phẩm văn hóa, nhân văn, chỉn chu, là cầu nối với thế giới. Người làm báo cần nâng tầm tư duy nghề nghiệp, thoát ra khỏi cách làm báo đơn thuần phục vụ thương mại hay sự kiện ngắn hạn, tiến tới trở thành những người bạn đồng hành sáng tạo, những “người kể chuyện văn hóa” thực thụ".

Cần đầu tư thỏa đáng cho nội dung văn hóa

Đồng tình với quan điểm này, ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó trưởng Ban Tuyên giáo-Dân vận Trung ương, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam cho biế: “Có thời gian dài chúng ta tập trung nhiều cho tin xã hội, kinh tế. Gần đây, các tờ báo có sự quan tâm đến văn hóa càng cao.

Cơ quan báo chí cần dành dung lượng báo in, báo điện tử cho văn hóa. Vì đó là thứ nuôi dưỡng tâm hồn của người Việt. Khi độc giả đọc thông tin chính trị, xã hội rồi, họ cần được dung dưỡng, lắng lại. Đặc biệt người lãnh đạo cần thấy đây là trách nhiệm của mình, cần đầu tư thỏa đáng cho nội dung văn hóa.

Các đại biểu trao đổi tại diễn đàn

“Những sản phẩm điện ảnh, nhạc trẻ, thời trang do truyền thông, báo chí giới thiệu đã trở thành xu hướng, giúp mở rộng thị trường tiêu thụ, phát triển sáng tạo, đưa văn hóa Việt Nam hội nhập sâu rộng với thế giới. Các chương trình truyền hình thực tế, gameshow, talkshow về văn hóa, nghệ thuật, sáng tạo đã góp phần phát hiện, bồi dưỡng tài năng trẻ, tạo sân chơi lành mạnh, hấp dẫn cho giới trẻ và công chúng.

Sự gắn kết giữa công nghiệp văn hóa và báo chí là chìa khóa để thúc đẩy sáng tạo, quảng bá giá trị văn hóa Việt Nam vươn tầm thế giới.

Do đó, cơ quan báo chí phải đổi mới sáng tạo không ngừng; tìm tòi phương thức tiếp cận độc giả mới mẻ theo tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia”, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Lê Quốc Minh nhấn mạnh.