Mở đường cho sáng tạo văn học - nghệ thuật

Nhấn mạnh vai trò của văn hóa

Qua nghiên cứu, nhà văn, nhà báo Nguyễn Văn Học bày tỏ ý kiến đồng tình, nhất trí cao với Dự thảo các Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng. Dự thảo đã cập nhật khá đầy đủ các quan điểm, tư tưởng chỉ đạo mới của Bộ Chính trị, mang tầm chiến lược, có sự bứt phá. Văn kiện đã được soạn thảo rất công phu, khoa học, trình bày chặt chẽ, nội dung phản ánh khách quan, đúng tiến trình phát triển của đất nước, thể hiện sâu sắc tầm nhìn chiến lược của Đảng, khát vọng quyết tâm đưa đất nước ta phát triển hùng cường trong kỷ nguyên mới.

Khối văn hóa - thể thao diễu hành qua Quảng trường Ba Đình, Hà Nội sáng 2/9

Theo nhà văn, nhà báo Nguyễn Văn Học, Dự thảo Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, đang được công bố rộng rãi, có những ý rất quan trọng. Về định hướng chung với lĩnh vực văn hóa, dự thảo tiếp tục nêu cao chủ trương xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đồng thời nhấn mạnh tinh thần xây dựng và phát triển đó phải đồng bộ trên nền tảng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam.

Riêng với lĩnh vực văn học - nghệ thuật, Dự thảo đặt vấn đề: Xây dựng, phát triển văn học-nghệ thuật xứng tầm với lịch sử văn hóa dân tộc và tầm vóc của công cuộc đổi mới; xây dựng các thiết chế và tổ chức các hoạt động văn hoá theo hướng thiết thực, linh hoạt, lấy địa bàn cơ sở, người dân làm trung tâm; xây dựng nền báo chí, xuất bản, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại; tăng cường quản lý và phát triển các loại hình truyền thông, thông tin trên nền tảng số.

Các nghệ sĩ tự hào được tham gia trong khối văn hóa-thể thao diễu hành kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9

Đặc biệt Dự thảo báo cáo nhấn mạnh: Nâng cao năng lực cán bộ lãnh đạo, quản lý về văn hóa và phát triển con người. Chăm lo đội ngũ văn nghệ sĩ và những người làm công tác văn hóa; ưu tiên các cơ sở đào tạo văn hóa, nghệ thuật; có chính sách hỗ trợ các bộ môn nghệ thuật truyền thống; tiếp tục đổi mới nội dung và phương thức lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước về văn hóa; đẩy mạnh chuyển đổi số, xây dựng và quản lý tốt môi trường văn hóa; phát triển và quản lý có hiệu quả thị trường sản phẩm, dịch vụ văn hoá số.

Các văn kiện của Đảng qua các kỳ đại hội đều nhấn mạnh vai trò của văn học - nghệ thuật đối với việc xây dựng con người mới, bồi dưỡng tâm hồn, nhân cách, đạo đức xã hội, khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc. Đảng, Nhà nước luôn trân trọng, khuyến khích đội ngũ văn nghệ sĩ sáng tạo, đồng thời đặt yêu cầu cao về tính tư tưởng, nhân văn, dân tộc và tính nhân loại trong mỗi tác phẩm. Tại Hội nghị gặp mặt đại biểu văn nghệ sĩ toàn quốc, ngày 30/12/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: “Đảng, Nhà nước, Nhân dân trông chờ và tin tưởng vào sự chuyển mình, vươn lên mạnh mẽ, đóng góp tích cực của đội ngũ văn nghệ sĩ trong giai đoạn cách mạng mới”.

Nhìn lại chặng đường từ năm 1975 đến nay, có thể thấy nền văn học - nghệ thuật nước nhà đã kế thừa truyền thống của một nền văn học - nghệ thuật “yêu nước và nhân văn. Đồng thời, cùng sự tiếp sức mạnh mẽ từ tư tưởng đổi mới, văn học - nghệ thuật đã nỗ lực vươn lên, phát triển toàn diện, phản ánh và góp phần hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước. Tuy nhiên, chúng ta cũng phải thẳng thắn nhìn nhận, văn học - nghệ thuật kể từ sau ngày đất nước hoàn toàn thống nhất vẫn còn nhiều hạn chế, đặt ra nhiều vấn đề cấp thiết cho công tác quản lý, sáng tạo, lý luận - phê bình và phổ biến tác phẩm.

Các văn nghệ sĩ tham gia chương trình Tổng duyệt Lễ kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền nam, thống nhất đất nước. (Ảnh Mạnh Hảo)

Dự thảo Báo cáo tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn về công cuộc đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa trong 40 năm qua ở Việt Nam, đã chỉ ra hạn chế:

Số lượng các tác phẩm văn học - nghệ thuật có giá trị cao về tư tưởng, nghệ thuật còn hạn chế, một số tác phẩm còn chạy theo thị hiếu tầm thường, chất lượng thấp; nhiều đơn vị nghệ thuật gặp khó khăn trong hoạt động. Sự chênh lệch về hưởng thụ văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao giữa các khu vực, vùng miền, đặc biệt là miền núi, vùng sâu, vùng xa còn khoảng cách lớn.

Trong thực tế đội ngũ văn nghệ sĩ hiện nay đang có khoảng cách thế hệ rõ rệt. Nhiều nghệ sĩ có sáng tác trước đây, với vốn sống phong phú và chiều sâu, nhưng do sức khỏe giảm sút đã không mặn mà với việc sáng tác. Trong khi đó, lực lượng trẻ tuy năng động, tiếp cận nhanh với khoa học, công nghệ và các trào lưu mới nhưng lại thiếu chiều sâu trải nghiệm và định hướng giá trị vững chắc.

Khuyến đọc, khuyến khích sáng tạo văn học - nghệ thuật

Chương trình hành động của Ban chấp hành Trung ương Đảng thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, đã đưa ra các nhiệm vụ trọng tâm.

Theo đó, về phát triển nguồn lực con người, văn hóa, xã hội bền vững: Ban hành hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam, tích hợp vào chương trình giáo dục, truyền thông đại chúng và hoạt động văn hoá cơ sở.

Trại sáng tác "Lực lượng vũ trang và chiến tranh cách mạng" góp phần mang đến bạn đọc những tác phẩm văn học có giá trị về người lính

Nhiệm vụ trọng tâm tiếp theo là: Đầu tư phát triển con người Việt Nam thời đại số, với các chỉ tiêu về sức khoẻ, giáo dục, kỹ năng số, kỹ năng toàn cầu, khả năng học tập suốt đời; Xây dựng nền giáo dục quốc dân hiện đại ngang tầm khu vực và thế giới; Thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa.

Bên cạnh đó là: Phát triển mạnh các ngành công nghiệp văn hoá, công nghiệp giải trí, dịch vụ văn hóa; Xây dựng hệ thống an sinh xã hội đa tầng, hiện đại, bao phủ toàn dân; có khả năng hỗ trợ kịp thời đối với nhóm yếu thế, người lao động phi chính thức; Đẩy mạnh cải cách mô hình quản lý xã hội, phát triển đô thị an toàn, đáng sống, thông minh và bền vững.

Trại sáng tác trong khuôn khổ cuộc thi sáng tác Vì an ninh Tổ quốc và bình yên cuộc sống lần thứ 5 khai mạc ngày 15/5/2025 tại Ninh Bình (Ảnh: Đức Huy)

Theo nhà văn, nhà báo Nguyễn Văn Học, Chương trình hành động nên bổ sung Chương trình khuyến đọc quốc gia. Theo anh, trong thực tế, cần có chiến lược quốc gia đối với xuất bản, giáo dục, thư viện, truyền thông, khuyến đọc hướng vào việc tôn vinh giá trị của văn hóa đọc, có cơ chế khuyến khích để người dân tham gia vào xây dựng, vận hành thư viện tư nhân, các quỹ khuyến đọc, khuyến học.

Cần phải xác định: Văn hóa đọc là nền tảng để xây dựng kinh tế tri thức và đời sống văn minh. Đọc chính là học, nếu học sinh, sinh viên không có thói quen, không yêu thích việc đọc thì khó có thể nói học sinh đó thật sự học và có thể tự học. Nhiều chuyên gia có chung quan điểm: Việc học nếu tách rời việc đọc thì thực chất là học vì thành tích, để thi đạt điểm số tốt. Hết kỳ thi, học sinh sẽ không đọc nữa. Chính vì vậy, khuyến đọc chính là đồng hành, thúc đẩy và hỗ trợ tốt nhất cho đổi mới giáo dục.

Nhà văn, nhà báo Nguyễn Văn Học

Chương trình hành động cũng nên bổ sung vấn đề hỗ trợ, phát triển văn học -nghệ thuật, trong mục đ, Phần 13-Các nhiệm vụ trọng tâm. Cần nhấn mạnh vai trò của văn học - nghệ thuật trong xây dựng con người Việt Nam thời đại mới. Như đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương từng phát biểu: “Mỗi văn nghệ sĩ, mỗi tác phẩm văn học, nghệ thuật chân chính sẽ góp phần bồi đắp, xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới; mở cánh cửa tương lai tươi sáng của cả dân tộc chúng ta”.

Trong thời gian tới, Nhà nước cần có chiến lược đầu tư dài hạn để phát triển văn hóa, trong đó lĩnh vực văn học - nghệ thuật phải được nâng cao, có kế hoạch dịch thuật và quảng bá tác phẩm văn học trong nước ra thế giới. Cùng đó, có chiến lược đào tạo nguồn nhân lực văn học - nghệ thuật bằng cơ chế, chính sách đặc thù; đồng thời tăng cường tổ chức các liên hoan, hội diễn để tạo điều kiện phát huy sức sáng tạo. Mặc dù Nhà nước đã có các chính sách hỗ trợ thông qua quỹ tài trợ sáng tác, đặt hàng tác phẩm nghệ thuật, nhưng nguồn kinh phí này vẫn còn hạn chế. Do đó, cần tăng mức đầu tư chiều sâu cho sáng tạo văn học và các loại hình nghệ thuật truyền thống.

Nhà văn, nhà báo Nguyễn Văn Học cũng nhấn mạnh: "Song song với đó, mỗi văn nghệ sĩ cần tự tìm tòi, học hỏi, khơi dậy ý thức công dân, trách nhiệm xã hội trong sáng tác. Từ đó góp phần nuôi dưỡng tâm hồn các thế hệ người Việt Nam, xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc".

Hương Thu