Giá trị nổi bật của các dòng sông ở Hà Nội đã được nhận diện từ lâu và vấn đề làm thế nào để khai thác giá trị này phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn văn hóa cũng không phải bây giờ mới được suy tính...

Luật Thủ đô năm 2024 với nhiều quy định mới về chính sách, cơ chế đặc thù để Hà Nội phát triển đột phá, trong đó tập trung nguồn lực, ưu tiên tổ chức thực hiện quy hoạch Thủ đô bảo đảm môi trường sống trong lành, an ninh nguồn nước với sông Hồng là trục xanh, cảnh quan trung tâm, phát triển đô thị. Đây là cơ sở để khai thác và tận dụng các giá trị của dòng sông đã chảy dài cùng mạch nguồn của Thủ đô.

Nhằm cụ thể hóa Nghị quyết số 15-NQ/TƯ ngày 5/5/2022 của Bộ Chính trị, trong đó có nội dung về: “Tập trung triển khai quy hoạch, đầu tư xây dựng, ổn định dân cư hai bên bờ sông Hồng và sông Đuống, quy hoạch phát triển không gian ngầm đô thị, không gian xanh và không gian công cộng”, Luật Thủ đô năm 2024 quy định một số chính sách đặc thù, khác với các luật hiện hành.

Cụ thể, luật quy định tập trung nguồn lực, ưu tiên tổ chức thực hiện quy hoạch phân khu sông Hồng và sông Đuống phù hợp với Quy hoạch Thủ đô và Quy hoạch chung Thủ đô đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; cho phép xây dựng các tuyến đê mới phù hợp với quy hoạch phòng, chống lũ của tuyến sông có đê, quy hoạch đê điều và quy hoạch khác có liên quan để khai thác hiệu quả quỹ đất.

Trên bãi sông được phép tồn tại một số khu vực dân cư hiện hữu và xây dựng mới công trình, nhà ở với tỷ lệ thích hợp theo quy hoạch phòng, chống lũ của tuyến sông có đê và quy hoạch khác có liên quan. Các khu vực bãi sông, bãi nổi còn lại được triển khai những công trình dành cho không gian công cộng, mục đích công cộng nhưng không tôn cao bãi sông, bãi nổi để bảo đảm yêu cầu không làm cản trở dòng chảy.

Viễn cảnh phát triển đô thị tương lai dọc sông Hồng đến năm 2045, tầm nhìn 2065 được ứng dụng AI ChatGPT sáng tạo ra

Nhằm tạo sự linh hoạt, chủ động cho thành phố Hà Nội, Quốc hội tin tưởng trao UBND thành phố trách nhiệm phê duyệt dự án đầu tư xây dựng các công trình tại bãi sông, bãi nổi ở các tuyến sông có đê trên địa bàn theo Quy hoạch Thủ đô, Quy hoạch chung Thủ đô và các quy hoạch khác có liên quan.

Theo đó, đất tại bãi sông, bãi nổi có thể được sử dụng để đầu tư xây dựng các công trình phục vụ phát triển công nghiệp văn hóa, phát triển nông nghiệp sinh thái kết hợp tham quan, giáo dục, du lịch trải nghiệm để phát huy, khai thác có hiệu quả tiềm năng về quỹ đất, vị trí địa lý, không gian văn hóa ở các khu vực này. Luật cũng phân quyền cho UBND thành phố Hà Nội được điều chỉnh cục bộ quy hoạch chung đô thị, quy hoạch chung xây dựng khu chức năng, quy hoạch chuyên ngành hạ tầng kỹ thuật và giao HĐND thành phố ban hành trình tự, thủ tục thực hiện việc điều chỉnh.

Luật Thủ đô (sửa đổi) được Quốc hội khóa XV thông qua tại kỳ họp thứ 7 (tháng 6/2024) đã tiếp tục mở đường cho việc phát huy giá trị các dòng sông, trong đó nhấn mạnh: “Thành phố Hà Nội được xây dựng trung tâm công nghiệp văn hóa tại bãi sông, bãi nổi sông Hồng và khu vực khác có lợi thế về vị trí không gian văn hóa phù hợp với quy hoạch”.

Giá trị nổi bật của các dòng sông ở Hà Nội đã được nhận diện từ lâu và vấn đề làm thế nào để khai thác giá trị này phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn văn hóa cũng không phải bây giờ mới được suy tính. Nhiều ý tưởng, đề xuất và nỗ lực trên thực tế đã có.

Theo quy định tại Luật Quy hoạch đô thị, Luật Xây dựng, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 37 luật có liên quan đến quy hoạch thì thẩm quyền thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh các quy hoạch khu chức năng, quy hoạch chung đô thị, quy hoạch chuyên ngành hạ tầng kỹ thuật thuộc Bộ Xây dựng và Thủ tướng Chính phủ. Do đó, Hội đồng Phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật thành phố Hà Nội đánh giá, việc chuyển thẩm quyền phê duyệt dự án đầu tư từ Thủ tướng Chính phủ về cho thành phố, thể hiện sự tin tưởng, phân quyền mạnh mẽ cho chính quyền thành phố phát huy tiềm năng, tận dụng quỹ đất nông nghiệp sẵn có.

Về vấn đề này, Tiến sĩ - Kiến trúc sư Đào Ngọc Nghiêm (Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam) nhận xét, qua thống kê, Luật Thủ đô năm 2024 có nhiều chính sách đặc thù về quy hoạch, đặc biệt phân cấp, phân quyền cho Hà Nội rất lớn. “Ví dụ, trước đây khi chúng tôi còn làm ở Hà Nội, muốn điều chỉnh một quy hoạch được Thủ tướng duyệt phải qua tất cả Bộ, ngành. Lần này, Quốc hội giao cho Hà Nội tự quyền quyết định điều chỉnh quy hoạch nếu đủ căn cứ, đây là thuận lợi rất lớn về mặt cơ chế", Tiến sĩ - Kiến trúc sư Đào Ngọc Nghiêm nói.

Là người trực tiếp chủ trì tham mưu xây dựng Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050, Giáo sư - Tiến sĩ Hoàng Văn Cường (Đại biểu Quốc hội, Đoàn Hà Nội, Phó Chủ tịch Hội đồng Giáo sư Nhà nước nhiệm kỳ 2024 - 2029) cho biết, các đô thị lớn trên thế giới đều phát triển đô thị hai bên sông nhưng chúng ta chưa làm được. Lần này, chúng ta có Luật Thủ đô năm 2024, đây là bước tiến quan trọng về mặt thể chế, tạo khuôn khổ pháp lý để giải quyết vấn đề này. Có thể nói, những đại đô thị ven sông sẽ trở thành xu hướng của thời đại mới, giúp phát huy những giá trị văn hóa, sinh thái và khơi dậy tiềm năng phát triển kinh tế dịch vụ. Đơn cử, đối với quy hoạch sông Hồng, trong Luật Thủ đô năm 2024 đã cho phép khai thác hai bên bờ sông Hồng để phát triển công nghiệp văn hóa, tuân thủ những yêu cầu về an toàn thoát lũ nhưng chúng ta vẫn được phép xây dựng, khai thác những công trình thương mại, dịch vụ. Trong đó, Luật cho phép phát triển phía Tây sông Hồng trở thành con đường di sản...

Cũng theo Tiến sĩ - Kiến trúc sư Đào Ngọc Nghiêm, trong không gian của sông Hồng, nhiều đề án, dự án rất đáng ghi nhận như: Dự án “Trấn sông Hồng” được nhà đầu tư Singapore đề xuất xây dựng ngoài đê khu vực An Dương, năm 1996; dự án “Khu đô thị khoa học” do Công ty Indochina Land - Hoa Kỳ đề xuất, năm 2005... Đặc biệt, hai dự án, gồm: HAIDEP nằm trong Chương trình phát triển tổng thể Thủ đô Hà Nội giữa Việt Nam - Nhật Bản đề xuất khai thác hai bên sông Hồng, năm 2004; Hợp tác quy hoạch cải tạo và phát triển hai bên bờ sông Hồng, đoạn qua Hà Nội giữa Hà Nội và Seoul - Hàn Quốc, năm 2006, đã thu hút sự quan tâm của dư luận trong một thời gian dài.

Tuy nhiên, những dự án này phải cất vào ngăn kéo vì nhiều lý do, trong đó có việc chưa đưa ra được giải pháp bảo đảm an toàn thoát lũ và ổn định dòng chảy cũng như việc xác lập mối quan hệ vùng giữa tiềm năng quỹ đất của khu vực ven sông Hà Nội với các tỉnh lân cận; việc ứng dụng khoa học kỹ thuật như thế nào trong khai thác tiềm năng quỹ đất ven sông cũng như khu vực bãi giữa, bãi bồi…

Bên cạnh đó, việc khai thác giá trị của các dòng sông như Tô Lịch, Kim Ngưu, sông Đà, sông Đáy, sông Đuống, sông Tích... cũng đã được chú ý.

Điển hình vào năm 2022, Công ty Cổ phần tập đoàn môi trường Nhật Việt (JVE) đã đề xuất dự án cải tạo sông Tô Lịch thành Công viên lịch sử - văn hóa - tâm linh (Công viên hữu nghị Việt Nhật). Bên cạnh việc triển khai các giải pháp tổ chức cảnh quan, xử lý ô nhiễm nước, thoát nước chống ngập kết hợp với ùn tắc giao thông, dự án này còn đề xuất tạo ra các không gian đi bộ và xây dựng các công trình nổi trên mặt sông Tô Lịch mang đậm tính văn hóa lịch sử.

Ý tưởng này sau khi công bố đã gây nhiều ý kiến trong dư luận, một số chuyên gia rất hoan nghênh nhưng cho rằng, việc thực hiện sẽ “mơ hồ” và chưa đủ sức thuyết phục. Do đó, ý tưởng này dù nhận được giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội nhưng đến nay vẫn chỉ nằm trên giấy.

Phối cảnh 3D nằm trong dự án cải tạo sông Tô Lịch thành Công viên văn hóa, tâm linh

Nếu nhìn ở bức tranh rộng hơn, những năm vừa qua, rất nhiều nghiên cứu, đề xuất, thử nghiệm đã được triển khai nhằm tìm phương án "hồi sinh” sông Tô Lịch và các dòng sông “chết” của Hà Nội. Tuy nhiên, đa số các phương án chỉ xử lý được hiệu quả trong một khu vực hoặc một khoảng thời gian nhất định. Bên cạnh đó, các ý tưởng hồi sinh các dòng sông chưa giải quyết được những xung đột, mâu thuẫn giữa cảnh quan tự nhiên và vấn đề phát triển đô thị hiện nay của Hà Nội.

Đặc biệt, thông qua công tác quy hoạch lần này, sông Hồng có thể cung cấp nước cho các hệ thống sông trong nội đô (sông Tô Lịch, sông Sét...) sẽ giúp làm sạch và làm sống lại những dòng “sông chết” tại nội thành. Hà Nội cần nhanh chóng khai thác các giá trị của dòng sông với việc triển khai các dự án đầu tư phát triển bên cạnh việc bảo tồn dòng sông lịch sử và mạch nguồn này - một nhân tố không thể thiếu kết nối Hà Nội xưa - Hà Nội nay và Hà Nội của tương lai.