Bài 5: Kiến tạo môi trường để trẻ vui học mỗi ngày

Chương trình GDPT 2018: Bước tiến lớn nhưng vẫn còn nhiều “điểm nghẽn”

Để thúc đẩy đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 với mục tiêu giúp học sinh không chỉ nắm vững kiến thức nền tảng, mà còn biết vận dụng linh hoạt kỹ năng vào thực tiễn, nuôi dưỡng khả năng tự học và khát vọng học tập suốt đời.

Chương trình GDPT 2018 đã đạt được nhiều kết quả tích cực

Chương trình GDPT 2018 xác định rõ mục tiêu và nội dung bắt buộc; sách giáo khoa là tài liệu để tổ chức dạy học, không cứng nhắc. Giáo viên, nhà trường được quyền điều chỉnh bài học, ngữ liệu, chủ đề để phù hợp với học sinh và điều kiện địa phương.

Theo đánh giá từ Bộ Giáo dục và Đào tạo, đến nay, việc áp dụng Chương trình GDPT 2018 đã đạt được nhiều kết quả tích cực.

Tính riêng ở bậc học Tiểu học, quy mô hệ thống mạng lưới trường, lớp phát triển; cơ sở vật chất, thiết bị dạy học được tăng cường theo hướng kiên cố, trường đạt chuẩn quốc gia; đội ngũ cán bộ, giáo viên được phát triển toàn diện; phong trào xã hội hóa giáo dục, công tác khuyến học, khuyến tài, xây dựng xã hội học tập là điểm sáng của giáo dục cả nước. Đặc biệt, chất lượng giáo dục toàn diện được nâng lên; chất lượng giáo dục mũi nhọn tiếp tục được duy trì.

Các cơ sở giáo dục Tiểu học đã xây dựng kế hoạch giáo dục, kế hoạch dạy học môn học, hoạt động giáo dục phù hợp với điều kiện thực tế địa phương, tạo điều kiện cho học sinh được học tập các môn học tự chọn và tham gia các hoạt động giáo dục khác; đảm bảo tỷ lệ hợp lý giữa các nội dung dạy học và hoạt động giáo dục, phân bổ hợp lý về thời lượng, thời điểm trong ngày học và tuần học phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi học sinh tiểu học.

Bên cạnh những kết quả đạt được, chương trình cũng bộc lộ nhiều vướng mắc cần được kịp thời tháo gỡ.

Trong hội nghị góp ý về “Định hướng phát triển Chương trình giáo dục phổ thông 2018”, có ý kiến đánh giá, việc tổ chức thực hiện Chương trình GDPT 2018 gặp nhiều khó khăn do điều kiện và thời gian chuẩn bị chưa đáp ứng yêu cầu; giáo viên chưa thật sự hiểu sâu chương trình mới (như dạy học tích hợp, hoạt động giáo dục trải nghiệm, giáo dục địa phương), phương pháp phát triển năng lực...

Bên cạnh đó, cơ sở vật chất trường lớp và thiết bị dạy học mặc dù được quan tâm đầu tư nhưng vẫn chưa đáp ứng nhu cầu dạy và học cũng như thực hiện Chương trình GDPT 2018. Phòng học, phòng chức năng còn thiếu. Cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin chưa đồng bộ, có vùng chưa có internet; một số khu vực có internet nhưng tốc độ đường truyền thấp.

Đặc biệt, số lượng, cơ cấu đội ngũ giáo viên còn bất cập, thiếu nhiều giáo viên so với yêu cầu do nhiều năm liền không được tuyển dụng bổ sung. Tỷ lệ giáo viên/lớp chưa đảm bảo theo quy định, chưa đủ để dạy học 2 buổi/ngày. Một bộ phận giáo viên chậm tiếp cận với chương trình, phương pháp giáo dục mới... Đặc biệt, một số địa phương thiếu trầm trọng giáo viên tiếng Anh, tin học, âm nhạc, mỹ thuật, thể dục ở bậc Tiểu học, nhất là các địa phương có số lượng học sinh lớn như: Hà Nội, TP Hồ Chí Minh…

Nhìn nhận về việc triển khai Chương trình GDPT 2018, thầy Nguyễn Văn Khoa, Phó Hiệu trưởng phụ trách, Trường Tiểu học và THCS Unigo đánh giá, hiện nay Chương trình GDPT 2018 đã hoàn thành việc áp dụng ở tất cả các khối lớp. Tuy nhiên vẫn còn một số khó khăn khi triển khai.

Thầy Nguyễn Văn Khoa, Phó Hiệu trưởng phụ trách, Trường Tiểu học và THCS Unigo

Đơn cử như, một số giáo viên đứng tuổi, năng lực còn hạn chế nên khó khăn trong việc tiếp nhận, thay đổi đặc biệt là ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học; chưa có nhiều giáo viên được đào tạo chuyên sâu hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp.

Bên cạnh đó, giáo viên chưa có nhiều thời gian để tìm hiểu đồng thời nhiều bộ sách giáo khoa một lúc; chỉ chủ yếu nghiên cứu bộ sách nhà trường đang chọn làm căn cứ giảng dạy. Vì vậy, đôi khi tiếp cận nội dung, phương pháp ở những bộ sách khác còn gặp nhiều lúng túng.

Ngoài ra, giáo viên được đào tạo chuyên ngành ghép còn thiếu như: Khoa học tự nhiên, Lịch sử - Địa lí nên việc triển khai cũng như chất lượng của những môn học này chưa được như kỳ vọng đặt ra.

Đáng nói, nhiều phụ huynh chưa thực sự hiểu về chương trình. Một số học sinh còn khó khăn khi tiếp cận với chương trình mới đặc biệt là những môn học có sự thay đổi về nội dung và phương pháp dạy học.

Thầy Khoa cho rằng, bất kì chương trình nào để áp dụng thành công và đạt được hiệu quả cần dựa vào 3 yếu tố: Cơ sở vật chất, chương trình và đội ngũ nhân sự.

“Để Chương trình GDPT 2018 thực sự đạt được mục tiêu như kì vọng, đặc biệt là phát triển năng lực tự học cho học sinh cần: Chuẩn hóa chương trình, học liệu và phương pháp dạy học; chuẩn bị đầy đủ về cơ sở vật chất, đáp ứng yêu cầu của chương trình 2018; thường xuyên tập huấn cho giáo viên về chuyên môn nghiệp vụ; tạo ra môi trường làm việc chuyên nghiệp, hạnh phúc...”, thầy Khoa nhấn mạnh.

Giáo viên nâng cao năng lực giảng dạy, đổi mới phương pháp dạy học và ứng biến linh hoạt trong thời đại số

Với đội ngũ giáo viên, thầy Khoa cho rằng, cần chủ động tự bồi dưỡng, nâng cao năng lực giảng dạy, đổi mới phương pháp dạy học và ứng biến linh hoạt trong thời đại số. Thầy cô cần đổi mới và đa dạng hình thức kiểm tra đánh giá với học sinh; tăng cường các hoạt động trải nghiệm khi tổ chức các hoạt động giáo dục.

Đồng thời, giáo viên cần đặt mục tiêu trong tất cả các hoạt động giáo dục, đặc biệt là nâng cao năng lực tự học: Giúp trẻ hình thành thói quen học sâu, không phụ thuộc vào bố mẹ hay thầy cô; học sinh có thể tư duy độc lập và có thể thích ứng với các phương pháp, hình thức dạy học hiện đại.

“Giáo viên nên sử dụng công nghệ thông tin như một công cụ hỗ trợ đắc lực trong giảng dạy. Đồng thời, trao đổi và phối hợp với cha mẹ học sinh trong các hoạt động giáo dục của nhà trường để đạt được mục tiêu đề ra”, thầy Khoa nhấn mạnh.

Thầy Nguyễn Cao Cường, Hiệu trưởng Trường THCS Thái Thịnh, phường Đống Đa, Hà Nội đánh giá, sau hơn 6 năm triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2028 thì nhiều vướng mắc cơ bản đã được tháo gỡ. Tuy nhiên, việc đào tạo giáo viên vẫn là một trăn trở. Đặc biệt là giáo viên Khoa học tự nhiên, Lịch sử, Địa lý là đối tượng giáo viên cần được đào tạo cả về chất lượng và số lượng để đảm bảo đáp ứng được yêu cầu mới.

“Cơ sở vật chất tại các trường cơ bản đã được khắc phục và được trang bị tương đối nhưng giáo viên Tin học chưa đáp ứng được yêu cầu. Giáo viên dạy các môn năng khiếu cũng có nguy cơ thừa thiếu cục bộ”, thầy Cường cho biết.

Thầy Nguyễn Cao Cường, Hiệu trưởng Trường THCS Thái Thịnh

Thầy Cường kỳ vọng, định hướng tuyển dụng giáo viên tập trung các tỉnh có thể giải quyết được phần nào việc thiếu đội ngũ giáo viên, giúp các trường đảm bảo đủ giáo viên để thực hiện hiệu quả hơn chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Bên cạnh đó, thầy Cường cho rằng, các trường cần thực hiện đúng chương trình, tránh để áp lực thành tích ảnh hưởng đến việc tổ chức ít các hoạt động trải nghiệm, kĩ năng mềm cho học sinh…

“Để việc triển khai Chương trình GDPT 2018 đạt được hiệu quả cần sự phối hợp của các bên liên quan, đích đến không phải thi cử hay thành tích mà đào tạo được lớp người mới đáp ứng được về mặt năng lực, phẩm chất với những yêu cầu xã hội đặt ra”, thầy Cường nhấn mạnh.

Ba trụ cột tạo nên “hệ sinh thái tự học”

Để triển khai Chương trình GDPT 2018 hiệu quả, đặc biệt là trong việc đạt được mục tiêu phát triển năng lực tự học cho học sinh, các chuyên gia cho rằng, nhà trường, gia đình và xã hội cần bắt tay để kiến tạo một môi trường học tập khoa học, khơi gợi niềm vui học cho trẻ.

“Trong đó, nhà trường mang đến không gian, chương trình đảm bảo, đúng chuẩn và vượt chuẩn theo quy định, thân thiện và chất lượng. Giáo viên vững chuyên môn, nghiệp vụ, đổi mới, sáng tạo. Phụ huynh đồng hành, động viên, ủng hộ và luôn bên cạnh con để phối hợp cùng nhà trường giáo dục tốt cho các con”, thầy Khoa nói.

Những tiết học sinh động giúp học sinh thêm yêu học hơn

Từ góc nhìn giáo viên, cô Lê Thị Thu Nết, giáo viên Trường Tiểu học Đô thị Sài Đồng (Long Biên, Hà Nội) cho rằng: Nhà trường cần tạo môi trường học tập thân thiện, đổi mới hoạt động chuyên môn, giảm áp lực thi cử, tăng cường các hoạt động trải nghiệm, đảm bảo quyền lợi và sự tôn trọng đối với giáo viên.

Giáo viên, cần thiết kế bài học sinh động, phát huy tính chủ động của học sinh, khuyến khích đặt câu hỏi, sai cũng không sao.

Bên cạnh đó, phụ huynh cần thay đổi quan niệm “con học giỏi bằng điểm cao”, thay vào đó là “con học tiến bộ, vui vẻ, chủ động”. Quan tâm tới con, không phó mặc lại cho thầy cô và nhà trường.

“Ngành giáo dục cần nghiên cứu giảm tải chương trình, đổi mới đánh giá (theo năng lực, không quá lệ thuộc vào bài kiểm tra). Đồng thời có chính sách bảo vệ quyền lợi giáo viên và đảm bảo mức sống cho giáo viên theo sự phát triển của xã hội. Quan trọng là, cần xây dựng xã hội học tập với văn hóa học tập tích cực, tôn trọng sự khác biệt và cá tính trong học tập của mỗi em nhỏ”, cô Nết nói.

Đồng quan điểm, cô Nguyễn Thị Luyện, giáo viên Trường THCS Tri Trung (xã Phượng Dực, Hà Nội) cho rằng: Bên cạnh việc thay đổi phương pháp giảng dạy, xây dựng một môi trường học tập tích cực, nhà trường phải thường xuyên tổ chức các hoạt động tập thể, ngoại khóa… Đồng thời, chúng ta cần xây dựng cộng đồng học tập với các thư viện cộng đồng, câu lạc bộ học tập, sân chơi tri thức cho trẻ em.

Bên cạnh việc thay đổi phương pháp giảng dạy, xây dựng một môi trường học tập tích cực đóng vai trò quan trọng

Cụ thể, từ phía nhà trường, cần xây dựng môi trường học tập khuyến khích tự học với việc phát triển không gian học tập mở như thư viện, phòng nghiên cứu, khu vực học nhóm để học sinh có thể chủ động tìm hiểu kiến thức. Đồng thời, tăng cường ứng dụng công nghệ trong giảng dạy. Các nền tảng học tập trực tuyến như LMS (Learning Management System), bài giảng điện tử giúp học sinh có thể tiếp cận kiến thức mọi lúc, mọi nơi.

Đặc biệt, từ chính học sinh, các em cần xây dựng thói quen tự học hàng ngày như: Thiết lập thời gian học cố định, tự tìm kiếm tài liệu và mở rộng kiến thức ngoài sách giáo khoa; biết cách sử dụng internet, tài liệu tham khảo và sách để hỗ trợ quá trình tự học; sử dụng nhật ký học tập, bài kiểm tra tự đánh giá để kiểm soát tiến độ học tập của mình...

Không chỉ nhà trường và gia đình, xã hội cũng đóng vai trò lớn trong việc kiến tạo môi trường học tập lành mạnh. Các chuyên gia nhấn mạnh đến vai trò của chính sách giáo dục trong việc tiếp tục đầu tư cơ sở vật chất, đặc biệt ở vùng khó khăn; đồng thời có chế độ đãi ngộ thỏa đáng để giáo viên yên tâm gắn bó với nghề.

TS Bùi Thu Hiền, Viện trưởng Viện Khoa học công nghệ giáo dục khẳng định, muốn tạo ra một môi trường học tập thực sự khoa học và đầy cảm hứng cho trẻ, ba "mảnh ghép" quan trọng là giáo viên, phụ huynh và xã hội không chỉ liên kết mà còn phải đồng cảm cùng một tầm nhìn: “Học không phải là để đối phó hay cạnh tranh, mà là hành trình để trẻ hiểu chính mình, khai mở tiềm năng và thấy được ý nghĩa của việc học trong đời sống thực”.

TS Bùi Thu Hiền, Viện trưởng Viện Khoa học công nghệ giáo dục khẳng định, muốn tạo ra một môi trường học tập thực sự khoa học và đầy cảm hứng cho trẻ, ba "mảnh ghép" quan trọng là giáo viên, phụ huynh và xã hội

Phân tích cụ thể, TS Bùi Thu Hiền cho rằng, giáo viên cần được trao quyền làm nghề đúng nghĩa. Họ không chỉ là người “truyền đạt kiến thức”, mà là người thắp lửa. Nhưng một ngọn lửa không thể cháy khi bị bó buộc bởi áp lực thành tích, giáo án cứng nhắc và sự thiếu tin tưởng từ phía phụ huynh và nhà trường. Khi giáo viên được lắng nghe, được chia sẻ và được truyền cảm hứng từ chính đội ngũ quản lý giáo dục và phụ huynh, họ sẽ đủ nội lực để khơi dậy hứng thú trong từng tiết học.

Thứ hai, phụ huynh cần chuyển vai từ người “giám sát điểm số” sang người đồng hành nuôi dưỡng động lực nội tại của con. Trẻ em không thiếu khả năng, chúng chỉ thiếu một người tin vào chúng đúng cách. Khi phụ huynh không còn hỏi con “Hôm nay được mấy điểm?” mà thay bằng “Hôm nay con học được điều gì hay ho?”, đó là lúc tâm trí đứa trẻ bắt đầu mở ra. Một câu hỏi đổi - một thế giới đổi.

Hãy để trẻ được học trong niềm vui hứng khởi

Thứ ba, xã hội, đặc biệt là truyền thông, doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách cần dừng lại một nhịp để tự hỏi: “Mình đang gửi thông điệp gì tới thế hệ trẻ?”. Nếu học tập chỉ được nói đến như con đường để kiếm tiền hoặc để hơn người khác, chúng ta đã vô tình tước đi bản chất tươi đẹp nhất của việc học: Sự tò mò, khám phá và kết nối với cuộc sống. Một xã hội biết tôn vinh sự học đúng giá trị, dù đó là học để hiểu về tâm lý, để làm vườn, hay để yêu thương bản thân, sẽ tạo ra một thế hệ học sinh không học vì sợ rớt lại mà học vì khao khát tiến lên.

“Nói cách khác, chúng ta không cần thêm những cuộc hô hào “cải cách giáo dục” rầm rộ. Chúng ta chỉ cần mỗi người lớn làm lại một điều nhỏ bé mỗi ngày bằng tình yêu: Thầy cô đến lớp với trái tim rộng mở, phụ huynh lắng nghe con bằng ánh mắt yêu thương và xã hội ngưng so sánh để bắt đầu trân trọng. Khi ấy, trẻ sẽ tự nhiên muốn học - không vì bị ép học, mà vì chúng cảm nhận được, học là cách đẹp nhất để sống một cuộc đời có ý nghĩa”, TS Bùi Thu Hiền đúc kết.

Để ươm mầm hạt giống tự học nơi mỗi đứa trẻ, chúng ta cần một cuộc cách mạng lặng lẽ, bắt đầu từ những thay đổi sâu sắc trong cả ngành giáo dục, gia đình và xã hội - ba trụ cột tạo nên “hệ sinh thái tự học” cho trẻ. Trong hệ sinh thái đó, mỗi tiết học là một cơ hội khơi gợi tò mò, mỗi trải nghiệm là một bài học sống động, mỗi lời động viên là một bước đệm để trẻ vững vàng hơn trên hành trình chiếm lĩnh tri thức.

Hãy cùng nhau kiến tạo một môi trường nơi trẻ thực sự được yêu, được tin tưởng và được truyền cảm hứng để khám phá thế giới của chính mình, để “mỗi học sinh là một chủ thể học tập suốt đời”, từ đó xây dựng những thế hệ công dân đủ trình độ, năng lực, kĩ năng hội nhập trong thời đại mới.

Trí Nhân