Để phát huy giá trị cảnh quan, không gian trục sông Hồng, bài toán xử lý hành lang thoát lũ và trị thủy đã được đặt ra. Bên cạnh đó, những giải pháp đồng bộ như đầu tư hạ tầng, bến bãi, hợp tác đầu tư công hiệu quả sẽ góp phần tạo nên diện mạo mới, làm nên “kỳ tích sông Hồng”.

Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội Nguyễn Văn Phong chủ trì hội thảo liên quan đến quy hoạch Thủ đô

Về vấn đề này, PV Báo Tuổi trẻ Thủ đô có cuộc trao đổi với GS.TS Hoàng Văn Cường - Đại biểu Quốc hội TP Hà Nội, nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân.

- PV: Thưa ông, là người trực tiếp tham gia vào góp ý cho Luật Thủ đô 2024 và các quy hoạch của Thủ đô, ông nhận xét gì về tiềm năng của trục sông Hồng, trong đó có du lịch đường thủy sông Hồng?

- GS.TS Hoàng Văn Cường: Phương án khai thác trục sông Hồng đã nằm trong quy hoạch Thủ đô cũng như các văn bản pháp lý khác. Trên thế giới, các quốc gia mà thành phố có dòng sông chảy qua thì 2 bên sông luôn được quy hoạch trở thành nơi có cảnh quan, du lịch, dịch vụ, trở thành trung tâm đẹp nhất cho thành phố. Hà Nội cũng đang phát triển theo hướng phát triển đô thị 2 bên sông. Như vậy, sông Hồng sẽ trở thành trục trung tâm Thủ đô.

Tuy vậy, thực trạng hiện nay cho thấy, diện mạo khai thác sông Hồng không mang lại nhiều giá trị, thậm chí tình trạng vi phạm nghiêm trọng khu vực đê điều, hành lang thoát lũ vẫn diễn ra.

Sông Hồng có đặc điểm là nước không đồng đều. Mùa lũ thì nước lớn, mùa cạn thì trơ đáy. Nhưng vấn đề này không phải là khó khắc phục. Tình trạng mùa lũ lên cao là do hành lang phân lũ của chúng ta không được quy hoạch đồng bộ. Có khu vực tạo ra không gian rất rộng nhưng có khu vực bị thắt lại do nhà dân xây lấn. Rõ ràng, ta cần quy hoạch hàng lang thoát lũ. Mùa lũ đến, nước vẫn có chỗ thoát, nhưng mùa cạn không bị trơ đáy nếu ta tạo ra dòng chảy thường xuyên.

Trên thế giới, rất nhiều nước đã sử dụng công nghệ bằng cách sử dụng những đập dâng nước thông minh. Trong quy hoạch Thủ đô, có dự kiến xây dựng 2 đập dâng nước thông minh phía bên sông Đuống và Xuân Quan. Vào mùa cạn, đập này sẽ dâng nước lên cao khoảng 4,5m, tạo ra giá trị cảnh quan về không gian mặt nước.

Thứ hai là, cứ đến mùa cuối năm, để lấy nước lên phục vụ cho sản xuất nông nghiệp của các tỉnh như Hải Dương thì phải xả nước, có khi xả 5 tỷ khối nước/năm vào mùa khô, trong khi lúc đó cần giữ nước để phát điện. Nếu chúng ta làm phương án trên, dòng nước dâng lên 4,5m, nước sẽ tự động chảy vào sông Nhuệ, sông Tích, sông Đáy, những dòng sông này sẽ “sống”, cung cấp tưới tiêu cho đồng bằng.

Đập thông minh được các quốc gia trên thế giới làm lâu rồi. Chúng ta bắt buộc phải tạo thành dòng chảy thường xuyên bằng cách đó.

- PV: Giải bài toán hàng lang thoát lũ bằng đập thông minh xong, tiếp theo tính đến khai thác giá trị cảnh quan ven sông như thế nào, thưa ông?

- GS.TS Hoàng Văn Cường: Khi giải xong bài toán thoát lũ xong, các bãi ven sông, bình thường trở thành bãi vui chơi công cộng. Bên trên, chúng ta có thể xây các công trình cầu cạn, con đường ven sông, chúng tôi coi đó là con đường di sản. Việt Nam có rất nhiều danh lam, thắng cảnh lịch sử, các lễ hội. Con đường di sản đó sẽ tái hiện tất lịch sử 4.000 năm, với những danh lam, thắng cảnh nổi bật, đặc trưng của các tỉnh thành.

Ở đó, sẽ có những không gian du lịch, văn hóa, không gian sáng tạo, không gian mua sắm các sản phẩm địa phương, tạo ra hệ sinh thái dịch vụ. Thậm chí, chúng ta hoàn toàn có thể tái hiện các lễ hội ở khu vực này. Khi đó, sông Hồng đúng nghĩa trở thành trục trục xanh, trục cảnh quan trung tâm của Thủ đô Hà Nội, không gian văn hóa di sản, du lịch và dịch vụ, kết nối vùng Thủ đô và vùng Đồng bằng sông Hồng.

- PV: Giải pháp cụ thể nào để có thể biến những ý tưởng đó thành hiện thực, thưa giáo sư?

- GS.TS Hoàng Văn Cường: Chúng ta phải xác định đầu tiên là giải quyết bài toán hành lang thoát lũ, đồng thời dọn sạch, không để cho lấn chiếm hành lang. Việc lấn chiếm đất bãi sông Hồng không chỉ gây mất mỹ quan mà còn cản trở dòng chảy thoát lũ, làm gia tăng áp lực lên hệ thống đê. Những hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật về đê điều cần phải được chấm dứt. Đặc biệt tại khu vực bãi Giữa và dưới chân cầu Long Biên, đang gây ra cảnh quan nhếch nhác và ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường và đời sống dân cư. Các khu vực này thường xuyên xuất hiện tình trạng xây dựng trái phép, nhà cửa tạm bợ, thiếu thốn cơ sở vật chất, và thậm chí là xả rác bừa bãi.

Hành lang thoát lũ sông Hồng bị vi phạm nghiêm trọng. Hệ thống cầu cảng, bến bãi bị xuống cấp

Muốn những khu vực này trở thành các không gian văn hóa, Hà Nội có thể vận động người dân di dời. Muốn vậy, TP cần có cơ chế chuyển đổi, giúp cho họ có nhà ở, đổi lại phần diện tích họ đang ở hiện tại để phát triển dịch vụ, cho phép, khuyến khích họ tham gia vào kinh doanh, vận hành dịch vụ. Khi đó, người dân vừa có nhà, vừa đảm bảo sinh kế. Như vậy, Hà Nội phải thực hiện cơ chế đột phá, đảm bảo lợi ích cho người dân.

Bên cạnh đó, thành phố cần nâng cấp tuyến du lịch sông Hồng bằng cách đầu tư cảng, bến bãi, giao thông. Hiện nay, 2 bên ven sông vẫn còn nhếch nhách, nhà cửa lụp xụp, vệ sinh môi trường không đảm bảo. Điều này cũng dẫn đến việc các đơn vị khai thác du lịch đường thủy ngần ngại, và tour du lịch chưa thực sự hấp dẫn.

Ngoài ra, rất cần cơ chế hợp tác công – tư rõ ràng, minh bạch, thu hút các đơn vị tư nhân đầu tư vào khai thác tiềm năng sông Hồng. Chúng ta tưởng như là chi phí đầu tư rất lớn, nhưng thực tế, vấn đề chính là tập trung vào giải quyết bài toán xây đập thông minh. Còn sau đó, việc hình thành các không gian văn hóa, không gian sáng tạo dọc 2 bên sông Hồng đã có nhà đầu tư tư nhân sẵn sàng vào cuộc, đồng hành nếu chúng ta có quy hoạch, cơ chế rõ ràng. Cá nhân tôi đã thấy có nhiều nhà đầu tư chờ đợi và sẵn sàng vì họ hiểu rõ tiềm năng ở đó.

PV: Xin trân trọng cám ơn giáo sư!

ĐỒNG CHÍ NGUYỄN VĂN PHONG - PHÓ BÍ THƯ THƯỜNG TRỰC THÀNH ỦY HÀ NỘI: Ngày 5/5/2022, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 15-NQ/TW về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Lần đầu tiên trong một nghị quyết của Bộ Chính trị xác định, Hà Nội lấy sông Hồng là trục cảnh quan và trung tâm. Đây là quyết định mang tính lịch sử. Trước đây, Hà Nội “quay lưng” ra sông, bây giờ là lấy sông Hồng là trung tâm, và sẽ phát triển hài hòa 2 bên sông Hồng. Định hướng phát triển khu vực phía Bắc sông Hồng sẽ là động lực phát triển của Hà Nội. Vừa qua, Hà Nội đã hoàn thành sắp xếp các đơn vị hành chính theo mô hình chính quyền 2 cấp, từ 526 xã, phường, còn 126 xã, phường. Việc tổ chức lại chính quyền hành chính cấp xã, phường của Hà Nội không hợp nhất cơ học mà căn cứ vào định hướng phát triển của Bộ Chính trị, Quy hoạch vùng đồng bằng sông Hồng, quy hoạch phát triển đô thị của Hà Nội đã được phê duyệt; căn cứ vào điều kiện thực tiễn của từng địa phương. Ngoài ra, việc sắp xếp còn căn cứ vào đặc thù của Hà Nội, trung tâm văn hóa của cả nước, nơi hội tụ 4 vùng văn hóa: Văn hóa Thăng Long, văn hóa xứ Đoài, văn hóa Sơn Nam. 4 đặc trưng vùng văn hóa đó hội tụ, làm nên văn hóa Hà Nội hôm nay. Và một quan điểm nữa là một đơn vị hành chính thì chỉ một đầu mối quản lý xuyên suốt. Dựa trên cơ sở xác định trục sông Hồng là trục trung tâm, biểu tượng mới của Thủ đô, Hà Nội vừa sắp xếp phường Hồng Hà trên cơ sở thành lập từ 5 quận, có diện tích 16km tính từ cầu Nhật Tân đến Vĩnh Tuy. Nằm trọn vẹn bên sông, trên cơ sở quy về một đầu mối quản lý hành chính quản lý, đây cũng là thuận lợi để phường bám sát các nội dung quy định tại Luật Thủ đô 2024 về phát triển, khai thác bãi sông, bãi nổi. Đây là một bước để hiện thực hóa chủ trương phát triển thành phố 2 bên bờ sông Hồng, trước tiên là tập trung cho 2 bên sông đoạn từ cầu Nhật Tân đến cầu Vĩnh Tuy. Chúng tôi đã làm việc với các chuyên gia một số trường đại học và các trường sẵn sàng cung cấp cho Hà Nội các chuyên gia để đồng hành cùng TP. Hiện cũng đã có doanh nghiệp nghiên cứu xây dựng đường trên cao 2 tầng ở ngoài đê. Đây cũng là giải pháp để giải quyết vấn đề hạ tầng giao thông kết nối với cầu Tứ Liên, cầu Hưng Đạo. Như vậy, trong khu vực này sẽ có cầu Thăng Long, cầu Tứ Liên, cầu Trần Hưng Đạo, cầu Vĩnh Tuy. Hy vọng, kế hoạch phát triển 2 bên bờ sông Hồng khu vực này sẽ sớm được hiện thực hóa, phát huy được tiềm năng, giá trị về thiên nhiên, cảnh quan, di sản, hướng đến mục tiêu phát triển TP Hà Nội là trung tâm hội nhập quốc tế, là thành phố kết nối toàn cầu.

TS. BÙI VĂN TUẤN – PHÓ VIỆN TRƯỞNG VIỆN HÀ NỘI HỌC VÀ ĐÀO TẠO QUỐC TẾ (ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ): Chủ trương lấy sông Hồng làm trục trung tâm không chỉ đơn thuần là tập trung vào dòng sông, mà còn phải kết nối chặt chẽ với hai bên bờ, tạo thành một hệ thống tổng thể. Điều này đòi hỏi sự phát triển đồng bộ về hạ tầng, giao thông, văn hóa và kinh tế. Sắp tới, thành phố thêm nhiều cây cầu nữa, tạo thành mạng lưới kết nối liên hoàn giữa hai bờ sông Hồng. Những cây cầu này không chỉ phục vụ giao thông mà còn góp phần nâng tầm đô thị, kết nối các khu vực di sản, làng nghề, điểm du lịch và các trung tâm văn hóa từ phố cổ. Hà Nội đang có kế hoạch xây dựng hàng loạt công viên văn hóa, công viên di sản dọc theo sông Hồng, như công viên Tô Hiến Thành và nhiều dự án khác. Đây sẽ là những không gian xanh kết hợp với giá trị lịch sử, văn hóa, tạo điểm nhấn thu hút du lịch. Tuy thế, tình trạng khai thác cát trái phép, xây dựng tự phát, và ô nhiễm môi trường đang đe dọa nghiêm trọng đến hệ sinh thái sông. Nếu không có giải pháp kiểm soát chặt chẽ, có thể để xảy ra những hậu quả như sạt lở bờ, thay đổi dòng chảy. Trưởng ban Tổ chức Thành ủy Hà Minh Hải và TS Bùi Văn Tuấn cùng đoàn chuyên gia khảo sát tuyến sông Hồng Ngoài ra, hiện nay, các tour du lịch dọc sông Hồng còn rất hạn chế, chủ yếu tập trung ở khu vực Bát Tràng. Trong khi đó, những điểm như Ba Vì, Trung Hà, hay các di tích lịch sử ven sông vẫn chưa được đầu tư đúng mức. So với Đà Nẵng - nơi đã phát triển mạnh du lịch sông, Hà Nội đang bỏ lỡ nhiều cơ hội lớn. Tôi thấy, khu vực Hoàn Kiếm thể hiện văn hóa thời thị thành phong kiến “trên bến dưới thuyền”; Khu vực cầu Long Biên - thời kỳ cận hiện đại: Pháp thuộc và chiến tranh chống Pháp, Mỹ; khu vực Tây Hồ thể hiện thời đương đại. Vì thế, khi cải tạo chỉnh trang ở bãi Giữa sông Hồng, cần tạo ra các trục kết nối về không gian - kết nối thị giác với khu vực phố cổ Hoàn Kiếm, phố cũ Ba Đình, khu vực đô thị mới của Tây Hồ và Long Biên. Cũng có thể tạo dựng các quảng trường tại khu vực bãi Giữa, tạo các điểm nhấn về không gian, về thị giác tại đây để kết nối với các điểm nhấn di sản có sẵn như cầu Long Biên, tháp nước Hàng Đậu… Do đó, cần phải chú trọng đến giao thông phải kết nối đường thủy và đường bộ; hạn chế tối đa bê tông hóa đối với khu vực bãi Giữa. Luật Thủ đô 2024 mới được thông qua đã đề cao giá trị văn hóa, di sản, và có những quy định cụ thể để khai thác, phát triển sông Hồng. Tuy nhiên, luật chỉ phát huy hiệu quả khi đi vào thực tiễn cuộc sống. Để sông Hồng thực sự trở thành "trục xanh - trục văn hóa" của Thủ đô, Nhà nước phải đóng vai trò dẫn dắt, kết hợp với sự tham gia của doanh nghiệp và cộng đồng. Chỉ khi đó, Hà Nội mới có thể biến sông Hồng thành biểu tượng mới của Thủ đô, của một đô thị văn hiến, văn minh và hiện đại trong trong kỷ nguyên mới.